Dabrasłavi vas Boh, mister Śmit!
U Minsk zavitała jašče adna litaraturnaja sielebryci, čykahski paet Mark Śmit.
Sioleta da nas zavitali adrazu niekalki zorak suśvietnaj litaratury: iranična adyjozny (nieviadoma čaho bolš) aŭtar ramana «Samavar», rasiejec Michaił Vieler na Minskim knižnym kirmašy try hadziny zapar vydavaŭ pra sakrety śvietabudovy da pryznańni pra zahannaści rasijskaj ułady. Hieroj jeŭrapiejskaj papularnaj kultury Januš Leon Višnieŭski, aŭtar ekranizavanaha ramanu-bestsieleru «Adzinota ŭ siecivie», pavyšaŭ svaju papularnaść pa minskich biblijatekach aŭtohrafami i halivudskimi ŭśmieškami. I voś kali łaska: da nas zavitaŭ pačynalnik słem-ruchu, publičnaj paezii Mark Śmit, jaki ŭ Muziei historyi biełaruskaj litaratury daŭ lekcyju pra pieravahi hetaj novaj formy paezii.
1.God Bless You, Janka Maŭr!
Siarod strohaha anturažu Muzieju historyi litaratury Śmit vyhladaŭ jak ekzatyčnaja ptuška.
Mocna dapamahajučy sabie rukami, vielmi hołasna dekłamavaŭ ułasnyja vieršy. Pakazvajučy na partret Janki Maŭra, hukaŭ «Dabrasłavi, Boža, hetaha mistera!». Lamantavaŭ, udajučy śvistok ciahnika, i zahadvaŭ ludziam z publiki hrać dziaciej i rabić adciskańni ad padłohi. Dyk, spadaru Śmit, ci nie jość vaša mastactva čystaj teatralščynaj?
— Tak, niejkaja racyja ŭ vašych słovach jość, — kaža Mark Śmit. — U słemie toj, chto maje aratarskija napracoŭki, budzie mieć pieravahu. Ale što adroźnivaje słem ad teatra, heta toje, što kožny paet, navat saramlivy, moža navučycca mastactvu vystupu samastojna. Prosta paet u słemie nie pavinny ŭznosicca pa-nad publikaj, a pavinny być ź joj na adnym ŭzroŭni.
Na dumku Śmita, słem – najvyšejšaja forma mastactva ad paezii, bo ŭ aŭtara jość usie mahčymaści vieršaskładańnia, i ŭ dadatak usie mahčymaści vykanańnia. Zastajecca ŭsie hetyja mahčymaści vykarystać.
2. Ad Bresta da Antarktydy
Kali chto nie ŭ kursie, słem — publičnaja bitva paetaŭ. Vystup udzielnika słem-viečaryny aceńvajuć hledačy, tamu tut važny nie tolki sam tekst, ale i toje, jak aŭtar vykonvaje svoj tvor. Ad zvyčajnych paetyčnych čytańniaŭ słem adroźnivajecca najaŭnaściu momantu hulni, jakaja stvaraje svojeasablivuju atmaśfieru. Usio pačałosia ŭ 1987 hodzie ŭ čykahskaj kaviarni «Zialony młyn», kali paety prychodzili paciešyć i dałučyć da čytańniaŭ publiku. Ideja spadabałasia. Paul Łanski pieranios bacyłu słemu ŭ Jeŭropu, u Niamieččynu. Paśla Aŭstryi, Francyi i Paŭdniovaha Polusa — tam palarniki ładzili vystupy na navukovych stancyjach — słem kolki hadoŭ tamu dajechaŭ urešcie da Biełarusi.
«Biełaruskija słemiery vyłučajucca bolšaj ścipłaściu i mienš vykarystoŭvajuć ekspresiŭnuju, kali nie skazać łajankavuju, leksiku ŭ paraŭnańni sa svaimi ŭkrainskimi i rasijskimi kalehami», — ličyć šmatrazovy viadoŭca słem-viečarynaŭ paet Andrej Chadanovič. Pasłuchaŭšy insceniroŭki svaich vieršaŭ Viktara Žybula i Anki Ŭpały, jak vam, spadaru Śmit, biełaruski słem?
— Heta ŭsio roŭna jak viarnucca ŭ 1987 hod, — kaža Śmit. — U vašych paetaŭ stolki zapału i ekspresiŭnaści, my ž u Amierycy, na žal, daŭno jedziem akatam. I nakolki ja pačytaŭ pierakłady, vieršy biełaruskich słemieraŭ pry ŭsioj teatralnaści, nie soram vykładać na papiery.
3. Ja pryjšoŭ, kab vy pieramahli
Ale nie ŭsie biełaruskija paety dajuć daninu pavahi Marku Śmitu i jaho ruchu. Anatol Ivaščanka napisaŭ adkryty list da Marka Śmita. Jaho hałoŭnaja dumka: słemiery nahadvajuć chutčej błaznaŭ, kali vypinajučy žyły, sprabujuć paciešyć publiku. I niama ničoha bolš žalu hodnaha, čym paety, jakija spaborničajuć. Paetka Volha Čajkoŭskaja nie ličyć słem mastactvam. «Słem — nie paezija, heta chutčej novy vid mastactva, ź jaho pieravahami i zahanami. A sapraŭdnaja paezija ŭsio ž u napisanych słovach, a nie ruchach».
— Słem — mastactva dla ŭsich, — kaža na hety zakid Mark Śmit. — A nakont spabornictva: my ź siabrami zaŭvažyli, što elemient spartyŭnaści dadaje pryvabnaści, prymušaje publiku nie sychodzić z paetyčnych čytańniaŭ. I bitva paetaŭ — spartovaja tolki adnosna. I toje, što adzin paet vyjhraŭ u słemie, aznačaje, što mienavita ŭ hety kankretny dzień, pierad hetaj kankretnaj publikaj, paet mieŭ bolšy pośpiech — i nie bolš.
* * *
Mark Śmit (nar. u 1949) — amierykanski paet, zasnavalnik paetyčnaha słem-ruchu. Jon pačaŭ svaju karjeru ŭ siaredzinie 80-ch. Jon chutčej pradstaŭlaje, čym prosta dekłamujuć svaje tvory. Śmit śćviardžaje, što svajoj tvorčaściu choča viarnuć paezii narodu, bo na zvyčajnych paetyčnych viečarynach ludzi pačali nudzicca. Śmit —aŭtar telepieradačy «Złučanyja Štaty Paezii».
