Jak pravilna: Połack abo Połacak?
Pra napisańnie nazvaŭ biełaruskich haradoŭ razvažajuć na Radyjo Svaboda Vincuk Viačorka i Ihar Karniej.
Aficyjnaja nazva — Połack
Narodnaje vymaŭleńnie — Połacak
Taponim zhadvajecca ŭ «Apovieści minułych hadoŭ» 862—865 hadoŭ, choć daśledniki i ličać datu prybliznaj — letapis układali praz 200 hadoŭ paśla apisanych padziejaŭ. Najstarejšy horad kryvičoŭ i stalica pieršaj dziaržavy na biełaruskaj etničnaj terytoryi.
Imia, što charakterna dla mnohich biełaruskich ajkonimaŭ, pachodzić ad nazvy raki — Pałatá (mahčyma, bałckaha pachodžańnia, korań aznačaje ‘bałota') i ŭ histaryčnych krynicach maje šmat varyjantaŭ napisańnia: Połoťsk', Poł'tiesk', Połoćk i inš.
U tradycyjnym vymaŭleńni miascovych žycharoŭ nazva hučała jak Połacak, u źbiehu zyčnych dziela miłahučnaści źjaŭlaŭsia ŭstaŭny hałosny (analahična Słucak, Šacak). Heta było zafiksavana narmatyŭnymi słoŭnikami 1920-ch hadoŭ, adnak rusyfikacyjnaja reforma biełaruskaha pravapisu 1933 hodu ŭnifikavała napisańnie biełaruskaje nazvy z rasiejskaju.
Safijski sabor u Połacku, malunak Napaleona Ordy, 1875 hod
Analahičny ŭstaŭny hałosny byŭ u sufiksach taponimaŭ Słucak i Klecak. Ale va ŭskosnych skłonach jon prapadaje: u Połacku, u Słucku, u Klecku.
U narmatyŭnym daviedniku «Nazvy nasielenych punktaŭ Respubliki Biełaruś», zaćvierdžanym Dziaržaŭnym kamitetam pa majomaści i ŭzhodnienym z Tapanimičnaj kamisijaj pry Saviecie Ministraŭ Biełarusi, forma Połacak fiksujecca jak varyjantnaja. Heta značyć pry žadańni miascovych žycharoŭ i ŭładaŭ jana moža być pryznanaja narmatyŭnaju.
Jak pierajmianoŭvali biełaruskija harady
Poruč ź imionami biełaruskich haradoŭ, miastečak i viosak, jakija prymusam zamianiła savieckaja ŭłada, voś užo paru socień hadoŭ isnujuć i «taponimy z pamyłkami».
Viosak takich značna bolš. Ahułam blizu 450 biełaruskich pasieliščaŭ paciarpieli ad radykalnaj revizii aŭtentyčnych taponimaŭ.
Raniej, u paru Rasiejskaj imperyi, nazvy nie mianiali radykalna, a «karektavali» adpaviedna moŭnym hustam novych haspadaroŭ.
Spačatku naahuł nie zvažali na miascovyja tapanimičnyja tradycyi.
«Kali Biełaruś apynułasia ŭ składzie Rasiejskaj imperyi, ni dakumentalisty, ni historyki, ni kartohrafy taksama nie parupilisia pra dakładnaść pieradačy biełaruskich ajkonimaŭ na rasiejskuju movu, — pisała vybitnaja biełaruskaja tapanimistka Valancina Lemciuhova. — Jany zapazyčvali ŭžo hatovyja polskija formy i zapisvali ich kirylickaj hrafikaj. U vyniku šerah biełaruskich ajkonimaŭ uvajšoŭ u historyju ŭ čužamoŭnaj ci skažonaj formie, ź nieŭłaścivymi dla ich hukavymi, hramatyčnymi i słovaŭtvaralnymi rysami».
Ale paśla paŭstańnia Kastusia Kalinoŭskaha ŭłady Rasiejskaj imperyi pačali vykarystoŭvać tapanimiju jak składnik hibrydnaj vajny — dziela źmieny identyčnaści žycharoŭ zavajavanych ziemlaŭ. U 1866 hodzie jany ŭzialisia mianiać nazvy vulic biełaruskich haradoŭ dy skłali śpis pasieliščaŭ, nazvy jakich «podvierhliś izvraŝieniju vo vriemia polskoho hospodstva v zdiešniem kraje» i jakim nieabchodna było nadać «miestnyje russkije nazvanija». Tolki ŭ Horadzienskaj huberni takich pasieliščaŭ było 558, śviedčyć historyk Ina Sorkina. Za časami SSSR praktyku praciahnuli.
Peŭnyja spradviečnyja nazvy byli zmadyfikavanyja administracyjnym čynam, inšyja — stychijna, ale ŭsie takija źmieny addalali abličča biełaruskich taponimaŭ ad pieršaŭzoru. Svaboda sabrała źviestki pra kupu haradoŭ, aryhinalnyja najmieńni jakich pad vonkavym upłyvam pamianiali vyhlad.
- Bierazino ci Biarezań?
- Brest ci Bieraście?
- Vilejka ci Vialejka?
- Voranava ci Viarenaŭ?
- Hrodna ci Horadnia?
- Dziatłava ci Ździecieł?
- Drahičyn ci Darahičyn?
- Ivanava ci Janaŭ?
- Kalinkavičy ci Kalenkavičy?
- Lijozna ci Lozna?
- Mijory ci Miory?
- Minsk ci Miensk?
- Mścisłaŭ ci Amścisłaŭ?
- Navahrudak ci Navahradak?
