U Lidzie adnavili mahiłu paŭstanca 1863 hoda
Pra znachodku paviedamlaje lidski krajaznaŭca Leanid Łaŭreš.
My viedali, što niedzie tut, na našych lidskich starych haradskich mohiłkach, pachavany adzin z kiraŭnikoŭ paŭstańnia 1863 hoda na Lidčynie — Kaetan Daraškievič. I voś, zdajecca, našy vałanciory, jakija ŭžo try hady adnaŭlajuć lidskija mohiłki, znajšli pachavańnie hetaha zasłužanaha čałavieka.
Raskažu ŭsie pa paradku.
Adnym z kiraŭnikoŭ paŭstańnia na Lidčynie i jaho duchoŭnym baćkam byŭ Baltazar Kalasinski (1818-1888).
Baltazar Kalasinski atrymaŭ adukacyju ŭ Vilenskim šlachieckim pansijonie, i amal što adrazu paśla zakančeńnia vučoby małady čynoŭnik byŭ aryštavany pa spravie zamiežnaha emisara Jana Rera. Kalasinskaha doŭha trymali ŭ turmie, nijakich dokazaŭ znojdziena nie było, i tady ŭ 1848 hodzie hałoŭnakamandujučy dziejnaj armii (na našaj terytoryi dziejničała vajennaje stanovišča) zaćvierdziŭ vyrak, zhodna ź jakim Baltazar «pryznany vinavatym razam ź lekaram Anikiejem Renihieram u słuchańni złamysnych nastaŭleńniaŭ suprać urada, u kupli i čytańni zabaronienych tvoraŭ, u znajomstvie z emisarami, jakija pryjechali z-za miažy, u pryniaćci adnaho ź ich u siabie na kvatery i ŭ žadańni sadziejničać paŭstańniu, kali b jano ŭspychnuła ŭ zachodnich hubierniach, — pazbaŭleny čynoŭ i dvaranskaj hodnaści».
Vyrak nahadvaje savieckija abvinavačvańni: «słuchaŭ zachodniaje radyjo», «sustrakaŭsia z zamiežnikami» i h. d. Ale mienavita takoj była farmuloŭka vyraku, vyniesienaha Kalasinskamu biez sudu.
Treba zaŭvažyć, što Anikiej (Anicet) Renihier, ź jakim Kalasinski išoŭ pa adnoj spravie, zachaplaŭsia biełaruskaj kulturaj, razam sa svaimi bratami pisaŭ pa-biełarusku i źbiraŭ biełaruski falkłor. Čaćviora z šaści bratoŭ Renihieraŭ, u tym liku i Anikiej, pakinuli svaje zapisy na biełaruskaj movie ŭ «Albomie» Arcioma Viaryhi-Dareŭskaha. Braty Renihiery siabravali i listavalisia z Adamam Kirkoram, Vincentam Duninam-Marcinkievičam i Janam Karłovičam. Dziva što ŭ piatym liniejnym bataljonie Asobnaha Arenburhskaha korpusa, kudy Baltazar Kalasinski byŭ sasłany, jon staŭ blizkim siabram Tarasa Šaŭčenki, jakoha taksama pakarali «sałdatčynaj». Pra sapraŭdnaje siabroŭstva lidčuka i hienijalnaha ŭkrainskaha paeta nam raskazvaje ich listavańnie i ŭspaminy siabroŭ.
U arenburhskich stepach Kalasinski pakazaŭ siabie mužnym žaŭnieram i atrymaŭ aficerski čyn, paśla čaho da 1857 hoda praciahvaŭ słužbu čynoŭnikam. Paśla «adlihi» na pačatku caravańnia Alaksandra II viarnuŭsia na radzimu, dzie ŭžo pačynaŭsia revalucyjny ruch. Praktyčna adrazu na Lidčynie jaho razam ź Juljanam Laskovičam abrali miravym pasrednikam. Juljan Laskovič rasstralany ŭ Vilni Muraŭjovym-viešalnikam u 1863 hodzie razam ź inšymi hierojami paŭstańnia, usioj Biełaruśsiu hanarova pierazachavany ŭ listapadzie 2019 hoda Baltazar Kalasinski nadzvyčaj enierhična ŭziaŭsia za skasavańnie strašnaha pryhonu, jaki trymaŭ u stanie «biełych» raboŭ bolšaść nasielnictva impieryi.
Baltazar Kalasinski razam sa svaim stryječnym bratam Stanisłavam Kalasinskim byli ruchavikom padrychtoŭki paŭstańnia na Lidčynie. Jak miravy pasiarednik, Baltazar Kalasinski karystaŭsia pavahaj sialan i mieŭ na ich vialiki ŭpłyŭ. Byŭ aryštavany jašče da pačatku paŭstańnia, ale dokazaŭ suprać jaho nie znajšli i vypuścili z turmy. Uletku 1863 hoda pa zahadzie Muraŭjova-viešalnika Baltazar Kalasinski byŭ znoŭ aryštavany i biez suda, «po rasporiažieniju Hłavnoho Načalnika Sieviero-Zapadnoho kraja», h. zn. samoha Muraŭjova, 5 sakavika 1864 hoda vysłany pad nahlad palicyi ŭ Kastramskuju hubierniu, a jahonaja majomaść siekviestravanaja. U Rasii žyŭ u horadzie Kałahryŭ.
Praz šmat hadoŭ ssyłki Baltazar Kalasinski atrymaŭ prava viarnucca z umovaj pražyvańnia ŭ Varšavie. Jedučy praz Pskoŭ, jon vypadkova sustreŭsia z pskoŭskim vice-hubiernataram Alaksiejem Žamčužnikavym, ź jakim pasiabravaŭ jašče ŭ arenburhskich stepach, dzie Žamčužnikaŭ pačynaŭ karjeru čynoŭnika. Toj dapamoh staromu znajomamu zastacca ŭ Vilni.
Cikava, što Alaksiej Žamčužnikaŭ — viadomy i pa-sapraŭdnamu talenavity piśmieńnik i paet, adzin sa stvaralnikaŭ Kaźmy Prutkova! Nie daremna z Baltazaram Kalasinskim siabravali Taras Šaŭčenka i Alaksiej Žamčužnikaŭ. Heta značyć, što lidzianin byŭ vysokaadukavanym čałaviekam i cikavym siabram tvorčych ludziej. A moža, i sam niešta pisaŭ, ale pry jaho burnym žyćci nie moh drukavacca.
Paśla aryštu Baltazara Kalasinskaha jaho miesca ŭ paŭstańni zaniaŭ brat Stanisłaŭ.
Paśla takoha doŭhaha ŭstupu viartajemsia da Kaetana Daraškieviča, mahiłu jakoha znajšli vałanciory. Daraškievič byŭ pamočnikam i najbližejšym paplečnikam bratoŭ Kalasinskich. Pra jaho my viedajem z knihi daśledčycy historyi paŭstańnia Zofji Kavaleŭskaj «Historyja Lidskaha paŭstańnia. Uspaminy pra Ludvika Narbuta» (Vilna, 1934.)
Daraškievič vykonvaŭ vialikuju arhanizacyjnuju pracu: źbiraŭ i nakiroŭvaŭ ludziej u lidski atrad Ludvika Narbuta, kuplaŭ i pryvoziŭ na Lidčynu zbroju, źbiraŭ hrošy, vioŭ ahitacyju siarod nasielnictva. Z knihi Zofji Kavaleŭskaj daviedvajemsia, što Kaetan Daraškievič pamior praź niekalki hadoŭ paśla paŭstańnia i «pakinuŭ paśla siabie pamiać jak pra čałavieka hodnaha, sumlennaha i z pačućciom honaru. Paźniej Stanisłaŭ Kalasinski pastaviŭ na jaho mahile na mohiłkach u Lidzie nievialiki nadmahilny kamień z nadpisam: «Kaetanu Daraškieviču, vachmistru narodnaha vojska». Hety pomničak zachavaŭsia i pa siońnia» (majecca na ŭvazie 1934 hod).
I voś, zdajecca, vałanciory znajšli mahilny kamień Daraškieviča. Čamu zdajecca? Bo stary kamień vielmi paciarpieŭ ad času i niemahčyma na 100% harantavać, što nadpis na im rasšyfravany całkam dakładna. Ale na karyść hetaha kaža i toje, što niedaloka ad hetaha kamienia znachodziacca niekalki siamiejnych pachavańniaŭ Kalasinskich. Ale ŭ lubym vypadku Kaetan Daraškievič znajšoŭ svoj apošni prytułak niedzie niedaloka.
