Seks, hvałt i tatalitaryzm. Stali dastupnyja anłajn pieršyja častki skandalnaha kinaprajekta «Dau»
Dźvie častki skandalnaha šmatsieryjnaha filma stali dastupnyja anłajn — ich možna pahladzieć na sajcie prajekta za try dalary kožny. Śledam za «Dau. Natašaj» i «Dau. Dehienieracyjaj» buduć vykładzienyja astatnija filmy, sieryjały i ŭvohule ŭsie 700 hadzin adźniataha ŭ suśviecie «Dau» materyjału. Raskazvajem, čamu heta abaviazkova treba bačyć.
Historyi prajekta Ilji Chržanoŭskaha ŭžo bolš za dziesiać hadoŭ, i ledź nie ŭvieś hety čas jaho supravadžajuć plotki, kryvatołki i paproki. Upieršyniu lehiendarny «Dau» byŭ prykładna hod tamu ŭ jakaści instalacyi prezientavany ŭ Paryžy: naviedvalnik akazvaŭsia ŭ łabiryncie dvuch kinateatraŭ, dzie ŭ roznych załach biez raskładu i sistemy pakazvałasia trynaccać filmaŭ sieryi. Jak napisaŭ tady adzin z kinakrytykaŭ, jon biazvyłazna pravioŭ z «Dau» dvoje sutak, u vyniku čaho ledź nie zvarjacieŭ.
U takim ža maštabie Ilja Chržanoŭski chacieŭ prezientavać svoj prajekt u Bierlinie, dla čaho mierkavałasia pabudavać kopiju Bierlinskaj ściany, ale haradskija ŭłady na hetuju akcyju nie dali dazvołu. Potym, užo paśla paryžskaj premjery, dziesiać filmaŭ «Dau» płanavalisia być pakazanymi ŭ Rasii, ale čatyrom ź ich rasijskaje Ministerstva kultury admoviła ŭ prakatnym paśviedčańni, jak tłumačyłasia, za «prapahandu parnahrafii». Režysior nie zachacieŭ razburać celnaść padborki i padaŭ na Ministerstva kultury ŭ sud.
Siarod tych, chto nie prajšoŭ ministerski adsieŭ, akazałasia i «Dau. Nataša», jakaja ŭrešcie była ŭklučana ŭ asnoŭnuju konkursnuju prahramu sioletniaha Bierlinskaha kinafiestyvalu i atrymała jaho «Siarebranaha miadźviedzia». Paralelna ŭ pazakonkursie Bierlinale była pakazanaja šaścihadzinnaja «Dau. Dehienieracyja» — ułasna hetyja dźvie častki zaraz dastupnyja dla prahladu.
U Bierlin prajekt užo pryjšoŭ z davoli nieadnaznačnym bekhraŭndam, i choć praz udzieł u prahramie adnaho z najbujniejšych kinafiestyvalaŭ jon, ličy, atrymaŭ aficyjnaje pryznańnie jak datyčnaha da vialikaha kino, siarod hledačoŭ, žurnalistaŭ i kinakrytykaŭ vydzieliŭsia davoli vialiki łahier, jaki vystupiŭ kateharyčna suprać «Dau». Pryčym nieprymańnie hetaje — jaho asnovaj stała pytańnie etyki — vyjaŭlałasia nie tolki ŭ vykazvańni mierkavańnia, ale i ŭ adkrytym liście da dyrekcyi Bierlinale i navat akcyi pratestu.
Dyk što ŭ hetym filmie takoha asablivaha? Siońnia jaho nie ŭdasca prytknuć ni da adnoj viadomaj definicyi śfiery kino. Ci to dakumientalnaje, ci to ihravoje vidovišča — maje miesca navat paraŭnańnie z realici-šou — z chodu ahałomšvaje svajoj estetykaj.
My bačym peŭny zakryty śviet u pryhłušanych tanach, chałodnaje asiarodździe savieckaj ustanovy i ludziej u adzieńni 1950-ch, jakija nie ihrajuć, a naŭprost i biez scenaryja pierad kamieraj žyvuć, to-bok pracujuć, kamunikujuć, płačuć, bjucca, zajmajucca seksam, katujuć i tak dalej.
Kab źniać hetaje kino, Ilja Chržanoŭski arhanizavaŭ maštabny i darahi ekśpierymient, sutnaść i vykanańnie jakoha i vyklikaje asnoŭnuju častku abvinavačvańniaŭ u nieetyčnaści. Režysior stvaryŭ u Charkavie saviecki Instytut, jaki, zhodna ź siužetam, isnuje z 1938 da 1968 hoda, zasialiŭ jaho ludźmi, abaznačyŭ niekalki schiematyčnych historyj, u ramkach jakich pavinny byli dziejničać asnoŭnyja piersanažy, i praz schavanyja kamiery staŭ sačyć, jak akciory isnujuć u hetym tatalitarnym paralelnym śviecie. Kali aŭtary bačyli, što adbyvajecca niešta vartaje ŭvahi, jany prychodzili na placoŭku ŭžo z prafiesijnymi kamierami.
Vykanalniki rolaŭ, viadoma, razumieli, što ich zdymajuć, i ŭ luby momant mahli spynić chod dziejańniaŭ albo zabaranić uklučać u film tyja ci inšyja sceny sa svaim udziełam. Aŭtary ž, bačna, u hetaje zaviedzienaje koła nie ŭmiešvalisia, prynamsi, amal nie ŭmiešvalisia, zatoje spraŭna ŭsio fiksavali, tamu ŭ častkach prajekta možna ŭbačyć nieprychavany seks (adkul paraŭnańnie z porna), katavańnie ŭ zaścienkach NKUS praz uvod rylca butelki ŭ pochvu albo realnaje zabojstva śvińni nieanacystami.
I choć usio heta zadumvałasia jak bajopik pra fizika i nobieleŭskaha łaŭreata Lva Łandau, jano stała niečym značna šyrejšym za jaho — Łandau pieraŭtvaryŭsia ŭ Dau i akazaŭsia tolki adnym z mnohich piersanažaŭ — a heta čatyrysta hierojaŭ i dziesiać tysiač statystaŭ.
U prajekcie amal nie zadziejničany prafiesijnyja akciory — zamiest ich suśviet «Dau» zaniali pradstaŭniki intelihiencyi, biespracoŭnyja albo, skažam, prastytutki. Rolu Dau vykanaŭ znakamity dyryžor Teador Kurentzis, a, naprykład, kiraŭnikom NKUS staŭ niekali sapraŭdny aficer KDB Uładzimir Ažypa, adsiul i biezdakorny ŭ sensie pierakanaŭčaści epizod z žorstkim dopytam bufietčycy ŭ «Dau. Natašy».
U adkaz na ŭsiu hetuju historyju z boku publiki i prafiesijanałaŭ, kaniešnie, uźnikli łahičnyja pytańni. Ci varta było adnaŭlać u XXI stahodździ tatalitarnuju savieckuju sistemu? Jakija mastackija zadačy vyrašaje ŭklučeńnie ŭ apaviadańnie takoha naturalnaha, adkrytaha seksu? Ci nie mieŭ na zdymačnaj placoŭcy miesca psichałahičny i fizičny hvałt? Ci nie źjaŭlajecca adzinaj metaj «Dau» šakavać hledača?
Prynamsi, na padazreńni ab fizičnym hvałcie adkazaŭ apieratar «Dau» — nie chuchry-muchry čałaviek, a viadomy niamiecki majstar Jurhien Jurhies, što pracavaŭ z Chaniekie, Viendersam i Faśbinderam, — maŭlaŭ, nie, fizičnaha hvałtu padčas zdymak nie było. Darečy, mienavita za apieratarskuju rabotu žury Bierlinale ŭznaharodziła «Natašu» «Siarebranym miadźviedziem».
Usie astatnija pytańni zdymajucca paśla prahladu, kali stanovicca zrazumieła, što nakolki b vuścišna nie było ad ubačanaha, historyja kino dahetul nie viedała ničoha padobnaha i ciapier luby inšy film pobač z «Dau» vyhladaje archaičnym. Havorka, viadoma, nie tolki pra antrapałahičny intares: ludzi va ŭmovach tatalitarnaha režymu, ich ahidnyja pavodziny i brydkija prajavy — adno z samych šakujučych zadavalnieńniaŭ ad kino, jakija dahetul možna było atrymać. Ale taksama pra teksturu filma — biez zvažańniaŭ na tradycyjnyja kanony jana placiecca daŭžeznymi epizodami i dziŭna žyvoj fakturaj, jakija ŭtrymlivajuć uvahu biez usialakich dramaturhičnych pryjomaŭ.
Biezumoŭna, «Dau», jaki, pa sutnaści, stvaryŭ samabytnyja i dahetul niabačnyja kinamovu i estetyku, možna ličyć novym słovam u historyi kino — pytańnie ciapier u tym, jak jano paŭpłyvaje na budučyniu mastactva kino. «My žyli, jak my žyli», — skazała aktrysa Natalla Bieražnaja na pres-kanfierencyi Bierlinale i dadała, što ŭ vypadku z «Dau» my majem spravu z ach**nnym režysioram.
