«Nikoli nie razumieła, dzie zakančvajecca ŭkrainskaja mova i pačynajecca biełaruskaja». Žurnalistka raskazała pra svoj šlach da biełaruskaści
Žurnalistka BGmedia Maryja Malaŭka paśla šmatlikich razmoŭ ź biełaruskamoŭnymi hierojami vyrašyła padzialicca ŭłasnaj historyjaj šlachu da śviadomaj biełaruskamoŭnaści. Maryja naradziłasia va Ukrainie i ŭkrainskuju movu taksama moža nazyvać rodnaj. Dźvie movy, jak i dźvie identyčnaści, duža cikava suisnujuć i dapaŭniajuć adna adnu.
Maryja Malaŭka na małoj radzimie baćkoŭ u Biełarusi. Fota z asabistaha archiva
Prašyŭka
— Maje baćki rodam ź biełaruskaha zachodniaha Paleśsia, ale naradziłasia ja ŭ Kijevie. Viedać ź dziacinstva i ŭkrainskuju, i biełaruskuju movu było takim naturalnym, što ja navat nie ŭśviedamlała hety fakt.
Pamiataju, jak u starejšaj škole (na toj momant užo ŭ Biełarusi) mocna ździviłasia, što inšaja dziaŭčynka nie moža pračytać frazu pa-ŭkrainsku. A hadoŭ u 25 ci paźniej sa ździŭleńniem uśviadomiła, što ludzi nie havorać biełarusku nie tolki tamu, što psichałahična ciažka ci nie chapaje słoŭnikavaha zapasu, a jašče i tamu, što prosta nie viedajuć movu, drenna razumiejuć jaje.
Dziakujučy aktyŭnaj nacyjanalnaj pazicyi taty ŭ domie byli i biełaruskija, i ŭkrainskija knižki. Abiedźvie movy hučali pa radyjo, u muzycy na kasietach. Siastra, kali jašče nie ŭmieła čytać, viedała na pamiać cełuju knižku ŭkrainskich vieršykaŭ i navat pamiatała, na jakoj staroncy jaki nadrukavany. Adkryvała knižku — i šparyła pa pamiaci toje, što tam napisana, nibyta čytała.
Hierojami dziacinstva byli chutčej Kaściuškavy paŭstancy i ŭkrainskija chłopcy ź lesu, a nie savieckija partyzany.
Viedańnie troch moŭ na słych
Histaryčnaja radzima baćkoŭ znachodzicca na paŭnočnym krai Paleśsia, to-bok tam užo havorka nie nastolki ŭkrainizavanaja, jak pad Bieraściem. Ale ŭsio roŭna dosyć adroznaja ad litaraturnaj biełaruskaj. U joj prysutničajuć niekatoryja ŭkrainskija słovaformy, naprykład, dziejasłovy budučaha času: rabicimu, šukacimu. Asobnyja słovy hučać zusim dziŭna: naprykład, kažuć nie «dva jajki», a «dźvie jajce». Nie «vobłaka», a «obełok», nie «dobra», a «charaše». Huki «o» i «e» mohuć być nienacisknymi. Kali maja babula čuła litaraturnuju biełaruskuju movu pa televizary, jana śmiajałasia: «Jakaja ž to biełaruskaja?!»
Maryja Malaŭka. Fota z asabistaha archiva
Z samaha rańniaha ŭzrostu mama vaziła nas na leta z Ukrainy ŭ Biełaruś, u viosku. Niejki čas siamja žyła ŭ Kobrynie, dzie susiedzi razmaŭlali pa-ŭkrainsku — to-bok na miascovaj havorcy. Dla mianie jana hučała jak ukrainskaja. Moŭnaja raznastajnaść padtrymlivałasia naturalnym čynam.
Rasiejskaja taksama prysutničała paŭsiul, ale dla mianie asabista stała ŭ pieršuju čarhu movaj čytańnia pierakładnych knižak. U 90-ja inšych pierakładaŭ amal nie było. To bok pa-rasiejsku ja spaznavała duža ŭpłyvovuju dla mianie brytanskuju litaraturu. Heta nakładaje peŭny adbitak: kolki b nie było navokał nacyjanalnaha, rasiejskuju ŭsprymaješ jak niešta elitnaje.
Rasiejskuju litaraturu jak pradmiet u škole, dziakujučy svajoj prašyŭcy, cicha nienavidzieła. Łaviła pach šavinizmu za viarstu. Pryčym časam sami tvory pa-mastacku padabalisia, ale kali potym u padručniku dapisvali, jak ich treba «adzina pravilna» razumieć, — tut vočy zakočvalisia pad stol.
Pra vykładańnie biełaruskaj movy i litaratury ŭražańniaŭ nie zastałosia: usio było siaredniestatystyčna blakła. Pamiataju, što ŭzachlob čytała tvory Karatkieviča: na fonie inšaha heta było mocna, pałka i, jak mnie zdavałasia, eratyčna. Treba dadać, što pašancavała z šostaha kłasa vučycca ŭ biełaruskamoŭnaj škole.
Ź pieraskokvańniem z movy na movu asablivych prablem nie było: dziciom była ŭpeŭnienaja, što čytać i pa-biełarusku, i pa-rasiejsku, i pa-ŭkrainsku lohka, treba tolki razabracca z «i», «y», «je», «je» i tak dalej. To-bok heta było viedańnie troch moŭ na słych plus razumieńnie niekalkich viersij pamiežnych palašuckich dyjalektaŭ. Tolki z uzrostam stała razumieć, jak mnie z hetym pašancavała.
300 biełaruskich słoŭ u chvilinu
Va ŭniviersitecie movaj kamunikacyi była rasiejskaja. Adzin vykładčyk vyjaviŭsia adeptam «vielikoj russkoj kultury» i mocna zrezaŭ bał paśla vykazanaha mnoj mierkavańnia, što dla biełarusaŭ narmalna mieć svaju viersiju rasiejskaj, jak dla amierykancaŭ — svaju viersiju anhielskaj.
Niedzie na apošnich kursach metanakiravana znajšła biełaruskamoŭnuju tusoŭku i stała choć pieryjadyčna razmaŭlać na biełaruskaj movie. Nie mahu skazać, pry ŭsioj papiaredniaj praktycy, što davałasia samo saboj. Nie chapała słoŭnikavaha zapasu, adčuvała siabie skavana.
Najlepšaja prakačka adbyłasia, kali źjaviłasia biełaruskamoŭnaja siabroŭka z takoj ža chutkaściu maŭleńnia, jak i ŭ mianie. To-bok jak z kulamiota. Ź joj my razmaŭlali pra ŭsio, pra što razmaŭlajuć dziaŭčaty. I heta stała absalutna naturalnym, asabistym.
Najbolš kałarytny vypadak byŭ, kali my ź joj išli pa Miensku ranicaj 1 studzienia 2015 hoda. Moda na biełaruskaje, na cišotki i arnamienty tady jašče nie duža razharełasia. Marozny ranak, na vulicy poŭnaja cišynia. Kala niejkaha pasolstva staić chłopiec-milicyjant na varcie. I tut my takija idziom — absalutna ćviarozyja, češam na čyściutkaj biełaruskaj zvonka na ŭsiu vulicu pra niejkuju łuchtu, pra niejkija šmotki z chutkaściu 300 słoŭ u chvilinu. U chłopca, mabyć, byŭ poŭny kulturny šok.
Pryjšła da vysnovy, što kab razmaŭlać na niejkaj movie sapraŭdy volna, patrebna nie tolki viedańnie, ale i emacyjnaja suviaź. Najlepšy vypadak — heta kali ŭ vas jość nastolki važny biełaruskamoŭny čałaviek, što vy i ŭ dumkach ź im budziecie razmaŭlać pa-biełarusku.
Jak na pierapisie zabylisia pra bilinhvaŭ
Uśviadomić svaju šmatmoŭnaść mianie zmusiŭ tolki pierapis nasielnictva ŭ 2019 hodzie. Tam było pytańnie, jakoje zahnała ŭ hłyboki stupar: «Vaša rodnaja mova» — i ŭ dužkach pajaśnieńnie: «mova, na jakoj vy pieršaj pačali razmaŭlać», pryblizna tak. Spačatku aburyła manipulatyŭnaść farmuloŭki: nibyta naŭmysna zroblena tak, kab pabolej ludziej nazvała rasiejskuju. Pry tym, što biełarusy nie zaŭsiody vyznačajuć rodnuju movu jak pieršuju vyvučanuju. Ukraincy taksama. Bo kantekst troški inšy.
Potym stupar staŭ jašče hłybiejšym. A jakaja rodnaja? Biełaruskaja? Rasiejskaja? Ukrainskaja? Dyjalekt? Jak ciapier razabrać, jakija słovy ź jakoj movy ja vyvučyła pieršymi?
Mnie stała jasna, što ni biełaruskuju, ni ŭkrainskuju ja nikoli nie vučyła jak zamiežnuju. A inšym ludziam davodzicca vučyć. Vymaŭleńnie treniravać, ujazdžać u kantekst užyvańnia słoŭ i hetak dalej.
A jašče stała jasna, što dziaržaŭnyja pierapisčyki nasielnictva dapuścili prymityŭnuju pamyłku: nie ŭličyli isnavańnie bilinhvaŭ. Pry tym, što bilinhvizm — dastatkova ŭłaścivaja dla Biełarusi źjava. Tamu adkazać adekvatna zhodna zajaŭlenaj farmuloŭcy było anijak niemahčyma. Nazvała rodnaj biełaruskuju.
«Padabajecca prezientavać ukraincam svaju biełaruskaść»
Pačatak poŭnamaštabnaj vajny va Ukrainie staŭ dla mnohich biełarusaŭ nahodaj dla aktyŭnaj prakački biełaruskaj movy, a dla mianie — ukrainskaj. Biełaruskaja ŭžo była prakačanaja da ŭzroŭniu stvareńnia mastackaha tekstu. Ukrainskaj karystałasia epizadyčna.
Bolšaść maich ukrainskich siabroŭ na toj momant było z uschodu Ukrainu, častka z Danbasu. Jany aktyŭna karystalisia rasiejskaj movaj. Paśla rasiejskaha ŭvarvańnia stali pierachodzić na ŭkrainskuju. U majoj stužcy fejsbuka stała rezka bolej ukrainskaha kantentu. Chutka zapaminalisia novyja słovy. Abo ŭzhadvalisia ź dziacinstva. Jak i kaliści ź biełaruskaj, ja znajšła cikavych ukrainamoŭnych surazmoŭcaŭ, i dziakujučy im za niekalki miesiacaŭ aktyvizavała ŭ siabie ŭkrainskuju ŭ jakaści jašče adnoj pracoŭnaj movy.
U niadoŭhija pieryjady žyćcia va Ukrainie jašče da poŭnamaštabnaj vajny zaŭvažała, što biełaruskaja i ŭkrainskaja ŭ mianie strašenna błytajucca miž saboj. Až da taho, što vynachodziacca novyja słovy, jakich nibyta niama, ale jany hučać naturalna. Pryčym rasiejskaja ŭ hety tandem nie lezie — dzieści staić ubaku.
Całkam raździalić ich navat nie spadziajusia — usio roŭna ja nikoli nie razumieła, dzie zakančvajecca ŭkrainskaja mova i pačynajecca biełaruskaja. I naadvarot. Dla čałavieka z Paleśsia heta nie dziŭna. Tut i terytaryjalna niemahčyma zrazumieć, dzie zakančvajecca Biełaruś i pačynajecca Ukraina.
Žyvučy ŭ Biełarusi, ja lubiła razmaŭlać pa-ŭkrainsku, śpiavać ukrainskija pieśni, raspaviadać žarty. Ciapier, kali ŭ maim kole šmat ukraincaŭ, mnie padabajecca prezientavać svaju biełaruskaść. Ź niehatyŭnym staŭleńniem nie sutykajusia. Časam naziraju vialikuju cikavaść da biełaruskaj movy.
Ja liču siabie 100%-j biełaruskaj i 100%-j ukrainkaj. Uva mnie taksama niama miažy, jakaja b raździalała biełaruskaść i ŭkrainskaść. Majo paniaćcie radzimy raspaŭsiudžvajecca na dźvie krainy.
Čytajcie taksama:
«Chaj chto-niebudź užo narešcie skaža: treba vyvučać biełaruskuju jak zamiežnuju movu»
Prodki biełarusaŭ i ukraincaŭ byli adnim narodam - rusinami.