Modnaja ptuška Kipiel
Vitaŭt Kipiel pryjechaŭ u Biełaruś ź Ńju-Jorku na prezentacyju knihi «Biełaruski j biełarusaviedny druk na Zachadzie», jakuju jon napisaŭ razam z žonkaj Zoraj. Prezentacyja adbyłasia ŭ piatnicu 26 vieraśnia ŭ biblijatecy Domu litaratara. Raspačałasia jana śpievam surmy Ŭładzimiera Puzyni. Achvotnych «pahladzieć na Kipiela» było tak mnoha, što siadziačych miescaŭ u biblijatecy na ŭsich nie chapiła: mnohim daviałosia stajać usie try hadziny. Zrešty, naviedniki hetym asabliva nie pierajmalisia: niechta prysieŭ na padłohu, častka, utvaryŭšy asobnyja kupki, abmiarkoŭvała svaje spravy.
Sam spadar Vitaŭt nahadvaŭ ekzatyčnuju drapiežnuju ptušku: arliny profil, karotki «vožyk» vałasoŭ... Hetki amerykanski self-made-man, uvasoblenaja mara savieckich karykaturystaŭ. Raspaviadaŭ jon šmat i cikava. Nia dziva: na źbirańnie materyjałaŭ dla daviednika pajšło sorak hadoŭ jaho žyćcia, u tym liku dvaccać hadoŭ pajezdak. U knižcy ŭličanyja ŭsie biełaruskija emihranckija vydańni ad XIX st. Adnych peryjodykaŭ tam zhadvajecca 422. Knižna-časopisny zbor siamji Kipielaŭ zajmaŭ 147 skryniaŭ. Ciapier jon pieradadzieny Ńju-Jorskaj publičnaj biblijatecy. «Kali pieradaješ knihi prosta tak, dyk biblijateka maje prava rabić ź imi što zachoča. A my ŭtvaryli specyjalnuju fundacyju ŭ 25 tys. dalaraŭ na zachavańnie našaha zboru, kab pastavić svaje ŭmovy. Biblijateka budzie kłapacicca pra vydańni, i ŭvieś zbor z časam maje być śfilmavany i kopii pieradadzienyja niekalkim biblijatekam u Biełarusi», — paviedamiŭ V.Kipiel.
Składalniki pa mahčymaści rasšyfravali pseŭdanimy, pad jakimi drukavalisia emihranty. («Našaj metaj było zachavać intelektualny vysiłak ludziej», — patłumačyŭ sp.Vitaŭt.)
Na viečarynie vystupali ludzi spres słavutyja: prafesar Adam Maldzis, były ministar zamiežnych spravaŭ Piatro Kraŭčanka, archivist Vital Skałaban dy inš. U zale byli zaŭvažanyja taksama Radzim Harecki, Vincuk Viačorka, Anatol Sidarevič, Jaŭhien Lecka. Uładzimier Arłoŭ padaravaŭ V.Kipielu knihu «Kraina Biełaruś»: adzin asobnik jon užo dasyłaŭ u Ńju-Jork, ale toj «prysabiečyli» Kipielevy ŭnuki. Staršynia Biełaruskaha PEN-centru Lavon Barščeŭski padaravaŭ svaju knihu «Litaratura ad staražytnaści da pačatku epochi ramantyzmu»: «Arłoŭ padaryŭ knihu, dzie raspaviadajecca pra biełarusaŭ ad aŭstrałapitekaŭ da siońniašnich dzion, a ja daru knihu pra biełaruskuju litaraturu ad ehipeckich tekstaŭ».
Ad padarunkaŭ pierajšli da pryznańniaŭ. Narodny paet Nił Hilevič pryznaŭsia, što ŭ 1966 h. padpisaŭ zvarot «Nia vam biełarusami zvacca», skiravany da supracoŭnikaŭ Biełaruskaj słužby radyjo «Svaboda». Zhadcy pra hety zvarot i emihranckamu vodhuku na jaho znajšłosia miesca na staronkach kipieleŭskaha daviednika. «Pryjšoŭ da mianie kamisarysty na toj čas Buraŭkin i skazaŭ: «Padpišy, tavaryš Hilevič». Tyja biełarusy z radyjo «Svaboda» za niekalki dzion da taho maje vieršy pachvalili. Za što mnie było svarycca na ich? Jany ž dobruju spravu zrabili dla biełaruskaj paezii… Ale nie padpisać ja nia moh, pahatoŭ pad zvarotam stajaŭ užo podpis Vasila Bykava», — raspavioŭ Nił Symonavič.
Staršynia Tavarystva biełaruskaj movy Aleh Trusaŭ kazaŭ pra dasiahnieńni svajoj arhanizacyi va ŭzdymie prestyžu movy: «Jakraz siońnia da nas pryjšli pradstaŭniki firmy, jakaja vypuskaje žujki «Dyroł», kab my dapamahli im pierakłaści pa-biełarusku nadpisy na abhortkach». U aktyŭ TBM Trusaŭ zanios i jašče dva admietnyja fakty. Pieršy: usia reklama «Haliny Blanki» jdzie tolki pa-biełarusku navat u rasiejskamoŭnych hazetach. Pryčyna: TBM — adzinaja ŭ śviecie arhanizacyja, jakaja padziakavała «Halinie Blancy» za biełaruskamoŭnyja nadpisy. Druhi: z pryjezdam pasła Kroła pasolstva ZŠA ŭ Biełarusi pierajšło na viadzieńnie dakumentacyi ŭ dźviuchmoŭnym režymie — na biełaruskaj i anhielskaj movach. Raniej šyroka vykarystoŭvali i rasiejskuju.
Pry kancy viečaryny staršynia Sajuzu biełaruskich piśmieńnikaŭ Aleś Paškievič uručyŭ V.Kipielu try siabroŭskija bilety SBP: adzin — samomu sp.Vitaŭtu, druhi — žončyn (paśmiarotna), treci — dla pieradačy doktaru Janu Zaprudniku.
A napiaredadni prezentacyi, padčas sustrečy ź siabrami PEN-centru, V.Kipiel paviedamiŭ, što Biełaruski instytut navuki j mastactva ŭ Ńju-Jorku padrychtavaŭ da druku anhielska-biełaruski słoŭnik na 70 tys. słovaŭ. Pradstaŭniki biełaruskaha pasolstva ŭ ZŠA aściarožna «namacvajuć»: ci pahodziacca supracoŭniki BINiMu nadrukavać słoŭnik u dziaržaŭnym vydaviectvie ŭ Biełarusi?
Adam Voršyč
