«Tut niama ludskich kram». Jak žyviecca na paŭvostravie la Śvisłačy ŭ centry Minska
U centry Minska, niedaloka ad stancyi mietro «Pieršamajskaja», znachodzicca ŭčastak ziamli, jaki miascovyja nazyvajuć paŭvostravam. Takaja nazva pajšła ad taho, što pabudovy tut znachodziacca pamiž Śvisłačču, jaje vyhiby atačajuć ich z troch bakoŭ. Jość na paŭvostravie i kałarytny žyły dvoryk, jaki abjadnoŭvaje paślavajennyja troch– i čatyrochpaviarchoviki. A jašče tut jość deputacki dom i dom dypłamataŭ. Realt parazmaŭlaŭ ź miascovymi žycharami i daviedaŭsia, jak tut žyviecca.
Praz uvieś paŭvostraŭ prachodzić vulica Čyrvonaarmiejskaja, jakaja za ŭvieś čas paśpieła pabyć Kašarskaj, Bataljonnaj, Skobieleŭskaj, a ciapierašniuju nazvu nabyła tolki ŭ 1919 hodzie. Kali hladzieć pa karcie, to jana jak byccam padzialaje paŭvostraŭ na dźvie častki.
Chodziačy pa joj, možna ŭbačyć budynak byłoha stankabudaŭničaha zavoda imia Kirava — ciapier jon praktyčna pustuje, tolki niekalki pamiaškańniaŭ zaniata pad ofisy, «Kinavideaprakat» i prakuraturu Leninskaha rajona. Zaviaršaje vulicu haścinica «Piekin», adkrytaja tut u 2014-m.
Akramia taho, na «paŭvostravie» znachodziacca kardyjałahičny centr Leninskaha rajona, adździeł prymusovaha vykanańnia, niekalki histaryčnych pomnikaŭ i park 40-hodździa Vialikaha Kastryčnika.
Pierš za ŭsio idziem u dvoryk, jaki raźmiaściŭsia na skryžavańni vulicy Čyrvonaarmiejskaj i Kazarmiennaha zavułka. Unutry tut panuje svaja atmaśfiera. Damy choć i pabudavany ŭ adnym styli savieckaha nieakłasicyzmu, ale dziakujučy roznym detalam budynki vyhladajuć zusim roznymi, niedzie navat kantrasnymi. U siaredzinie dvoryka znachodzicca «Sauna», jakaja pieršapačatkova była kacielnaj i da hetaha času vyhladaje jak nieprykmietny administracyjny budynak.
Čym bolš razhladaješsia ŭ hetym dvoryku, tym bolš zaŭvažaješ niezvyčajnych detalaŭ. Voś pobač z padjezdam adnaho z damoŭ staić jarkaja žoŭtaja kanapa ź fijaletavymi hirlandami nad joj, a voś u kahości z akna tyrčyć hałava maniekiena ŭ soncaachoŭnych akularach, jaki niby sočyć za tym, što adbyvajecca vakoł.
Pa ŭsim dvary raźviešany karmuški dla ptušak, vidać, što za imi tut staranna sočać.
«U nas prachodziŭ adziny ŭ śviecie partyzanski parad»
U adnym ź piacipaviarchovikaŭ hetaha dvoryka žyvie Jaŭhienija Abramaŭna. U dom pa adrasie Kazarmienny zavułak, 5a jana ź siamjoj pierajechała ŭ 1957-m hodzie. Tady jaho tolki zdali ŭ ekspłuatacyju. I žyllo tut vydzialałasia rabotnikam Minskaha stankabudaŭničaha zavoda ( AAT « MZKR»).
Try padjezdy piacipaviarchovika abjadnoŭvajuć 60 kvater. Na paviersie susiedničajuć try troški i adna dvuška.
— Pieršapačatkova kvatery byli kamunałkami. Heta značyć, naprykład, u trochpakajovaj tut žyło pa try siamji. Na kožnuju — pa pakoi, — uspaminaje Jaŭhienija Abramaŭna. — Majoj mamie, jakaja pracavała na MZKR, spačatku dali adzin pakoj u dvušku. Dobra, žyllo było adrazu z usimi vyhodami.
U nas u kvatery pieršapačatkova byli i vanny, i tualet, pryčym paasobnyja. Ale vy tolki ŭjavicie, što ŭ kožnaj siamji minimum adno dzicia, a čaściej za ŭsio dva. I voś usie žyvuć u adnoj kvatery. Niazručnaści, viadoma, byli mocnyja, ale niejak žyli ŭ kamunałcy, pryčym doŭhi čas. Chacia z časam ludzi pačali stanavicca na čarhu pa žyllo.
U vyniku pierasialeńnie prachodziła tak, što kvatery vydavalisia ŭ tych damach i rajonach, dzie pastupova vyzvalałasia žyłpłošča. Niekatorym davodziłasia stajać pa 10-15 hadoŭ u arhanizacyjach, u jakich jany pracavali, kab atrymać asobnyja kvatery. Nam paščaściła zaniać tut usiu kvateru, tolki kali ja była ŭ šostym kłasie.
Jaŭhienija Abramaŭna źviartaje ŭvahu, što, niahledziačy na toje, što ŭ domie pieravažajuć trochpakajoŭki, mietraž va ŭsich rozny.
— Dvuchpakajovyja tut pa mietražy adnolkavyja. Što da trochpakajovak, to ŭ nas, naprykład, jana 72 kvadraty, ale heta samy maleńki mietraž z troch varyjantaŭ. Dźvie astatnija na placoŭcy bolšyja pamieram: u ich i pakoi prastorniejšyja, i kalidor daŭžejšy. Darečy, nakolki ja viedaju, va ŭsich kvater na pieršych pavierchach tut jość padvały, u jakich možna, naprykład, zachoŭvać bulbu. A voś bałkonaŭ vielmi mała, i heta vialiki minus, bializnu davodzicca sušyć na vulicy.
Dom, u jakim žyvie Jaŭhienija Abramaŭna, pabudavany ŭ styli savieckaha nieakłasicyzmu. Rysy stylu prasočvajucca, naprykład, u aračnych voknach, jakija raźmieščany nad uvachodami ŭ padjezdy. Fasad doma ŭpryhožany bareljefami z vazami, na dachu doma ŭstanoŭleny skulpturnyja kampazicyi.
Piacipaviarchovik uźviedzieny z cehły, jakaja ad času miescami ŭžo źmianiła koler. Mahčyma, tamu i ŭźnikaje adčuvańnie, što dom maje patrebu ŭ ramoncie.
Jak raskazała miascovaja žycharka, za ŭvieś pieryjad kapitalnyja ramonty tut rabilisia dva razy. Pieršy — u 1968-m hodzie, a druhi — u 1981-m.
— Tady jašče była savieckaja ŭłada, usio źmianiałasia daskanała. Nam abnaŭlali stajaki i truby, farbavali padłohi, ścieny i stoli. Pryčym usio heta rabiłasia biaspłatna, — uspaminaje Jaŭhienija Abramaŭna. — Na dadzieny momant kapitalnaha ramontu nie było praktyčna tryccać hadoŭ.
Adznačaje žančyna i toje, što dom patrochu amałodžvajecca.
— Ja ŭžo mała kaho viedaju z susiedziaŭ, nie toje, što ŭ domie, ale navat i ŭ padjeździe. Ludzi časta pradajuć kvatery. Darečy, robiać ramonty, jakija i rujnujuć hety dom. Sam pa sabie jon ža stary, a jany ŭsio łomiać da samaj cehły, heta žachliva. A jašče tut šmat kvater zdajecca ŭ arendu, tamu časta ludzi mianiajucca. Časam sustrenieš kahości ŭ padjeździe, čałaviek pryvitajecca, a ja ŭvohule nie razumieju, chto heta i adkul.
Z časam źmieny adbyvajucca nie tolki z samim domam, ale i z rajonam, dzie hety dvor znachodzicca.
— Raniej my hety rajon nazyvali Lachaŭka. A zavułak tak i byŭ Kazarmiennym. Jaho tak nazvali tamu, što niekali tut stajali ŭłanskija kazarmy. Tak nazva i pryžyłasia, i jaje nie mianiali.
Sam pa sabie mnie rajon vielmi padabajecca, ja ŭžo tak pryvykła da jaho, stolki hadoŭ tut žyvu. Ale jość i adzin surjozny minus. Tut zusim niama ludskich kram, asabliva samych nieabchodnych — praduktovych. Kali školnicaj była, tut na vulicy Łodačnaj byŭ pryvatny siektar i pracavali čatyry praduktovyja i adna pramtavarnaja. Potym adkryli dobruju kramu na Čyrvonaarmiejskaj, u joj možna było kupić usio — ad tepcikaŭ da pralnych mašyn. Ale jaje taksama zakryli, skazali, što ŭ hetym rajonie vielmi darahaja arenda. Ciapier u nas zastaŭsia tolki adzin hastranom «Staražytny» na Čyrvonaarmiejskaj, a kali jašče dalej pajści, heta značyć «Jeŭraopt», ale jon usio ž dalekavata. Davodzicca zakazvać ježu pa internecie, ale hetaha nie budzieš rabić kožny dzień, asabliva kali treba niešta pa drobiazi. Akramia hetaha, tut usio vydatna – i paliklinika pobač, i apteki niedaloka, zručna.
A jašče Jaŭhienija Abramaŭna havoryć, što ŭ 1944-m hodzie, kali vyzvalili Minsk, tut na nabiarežnaj prachodziŭ adziny ŭ śviecie partyzanski parad.
— Užo daŭno abiacali pastavić pomnik z hetaj nahody, ale nie zrabili, choć heta surjoznaje histaryčnaje miesca.
«Takoj cišyni i spakoju, jak raniej, užo niama»
U cikavym dvoryku žyvie i Volha Anatoljeŭna. U čatyrochpaviarchovik na Čyrvonaarmiejskaj, 34 razam ź siamjoj jana pierajechała ŭ 1969—1970-ch hadach.
— Tady byŭ dziaržabmien kvater. Voś tak my siudy i zasialilisia. Da nas tut była kamunałka. Ciapier ja viedaju, što dom ujaŭlaje architekturnuju kaštoŭnaść. I chodziać čutki, što pracaŭniki zavoda, jaki byŭ niepadalok, budavali jaho samastojna, ale nie viedaju, nakolki jany praŭdzivyja.
Usiaho ŭ hetym domie try padjezdy. U adroźnieńnie ad papiaredniaha tut na placoŭcy pa try kvatery — dźvie dvuški i adna čatyrochpakajovaja. Volha Anatoljeŭna pryhadvaje, što apošni raz budynak ramantavali hadoŭ trynaccać tamu.
— Tady tut mianiali vokny i truby, usie bialili i farbavali, taksama ŭciaplili nam paŭnočny bok. Ciapier, z časam, ničoha takoha hłabalnaha rabić užo i nie treba.
Adznačaje jana i źmieny, jakija adbylisia z dvarom: «Tut raniej stajali dvuchpaviarchovyja adryny. Jany byli pabudavany z cehły, takija vialikija pa pamiery i zručnyja. Kožnaj kvatery byŭ dadzieny adzin taki zastaronak. Potym vyrašyli, što jany nieestetyčnyja, i ŭsio źnieśli prykładna ŭ pačatku 2000-ch, akulturyli dvor».
U ekspłuatacyju čatyrochpaviarchovik byŭ zdadzieny ŭ 1953-m hodzie, adrazu z usimi vyhodami — vadoj, aciapleńniem i elektryčnaściu. Pabudavany dom taksama ŭ styli savieckaha nieakłasicyzmu. Tolki tut užo bolš vyrazna prasočvajucca jahonyja rysy. Budynak dekaryravany lapninaj i bareljefami, a na ŭvachodzie ŭ prakuraturu Leninskaha rajona, jakaja raźmieščana na pieršym paviersie doma, uźviedzieny elehantnyja kałony.
— Prakuratura była nie adrazu, — uspaminaje Volha Anatoljeŭna. — Pieršapačatkova tut byŭ dziciačy sadok, ale my ŭžo nie paśpieli tudy addać svajo dzicia, jon byŭ zakryty ŭ 2000-ch. Chacia žycharam jon nijak naohuł nie pieraškadžaŭ. Zvyčajna ž usie na dzień razychodziacca — darosłyja na pracu, dzieci — u sad ci škołu, a kali ŭžo ŭsie viartajucca, dyk i sad pierastavaŭ pracavać. Ale voś paśla zakryćcia, miesca pustavała niekalki hadoŭ, i niedzie ŭ 2012-m źjaviłasia prakuratura.
Na dumku Volhi Anatoljeŭny, jość i nie vielmi stanoŭčyja źmieny, jakija adbylisia z rajonam.
— Raniej tut było vielmi cicha i spakojna, potym niedaloka ad našaha doma pabudavali haścinicu «Piekin». Z taho času, stała našmat bolš mašyn. Takoj cišyni i spakoju, jak raniej, užo niama. Jašče mahu adznačyć adzin minus žyćcia tut — heta toje, što daloka znachodzicca transpart.
«U dvary zusim niama miesca, usio zastaŭlena mašynami»
Jašče ŭ adnym čatyrochpaviarchovym domie hetaha dvoryka, praŭda ŭžo pa adrasie zavułak Kazarmienny, 5, žyvie Maryja (imia źmieniena pa žadańni surazmoŭnicy). Pieršapačatkova kvatera naležała jaje śviakrusie, ale ŭžo bolš za dziesiać hadoŭ žančyna žyvie tut ź siamjoj.
Sam dom byŭ pabudavany ŭ 1954-m hodzie. Jon užo bolš padobny na typovyja paślavajennyja stalinki. Pieršapačatkova tut na pieršym paviersie znachodzilisia jaśli, ale ich zakryli na pačatku 1990-ch hadoŭ. A jašče da kapitalnaha ramontu pieršyja pavierchi padjezda byli ź vializnymi voknami, zaraz tut stajać škłopakiety zvyčajnaha pamieru.
Sama Maryja mała što viedaje pra dom, bolš raskazvaje pra sučasny stan dvara. Jaje niepakoić, što tut u apošnija hady stała zašmat mašyn.
— U nas u dvary zusim niašmat miesca, tamu ŭvieś čas usio zastaŭlena. Chacia miescy kala damoŭ ličacca haściavoj parkoŭkaj. Raniej, viadoma, mienš transpartu było, tamu ŭ vializnaj placoŭcy nichto i nie mieŭ patreby, ale z časam dabrabyt ludziej palapšajecca, a jak vynik, nam tut u dvary nie prajści i nie prajechać. Jość i inšyja niazručnaści. Naprykład, kali ŭzimku vyhravajuć mašyny tut i dychać niama čym, i na raźviešanuju bializnu lacić brud. Heta žudasna. Tut zusim pobač jość parkoŭka dla aŭtamabilaŭ, ale jana płatnaja. I, kaniešnie, ludzi vybirajuć biaspłatny varyjant, ekanomiać.
Deputacki dom i dom dypłamataŭ
Źviarnuła Maryja ŭvahu i na toje, što nasuprać ich raźmieščany dom, u jakim žyvuć deputaty, kali pryjazdžajuć na siesiju parłamienta. To bok, heta nie ich kvatery, a dziaržaŭnyja arendnyja. Pry hetym u domie šmat i zvyčajnych kvater, dzie žyvuć nie źviazanyja ź dziaržsłužbaj ludzi. Ale miascovyja nazyvajuć hety dom mienavita deputackim.
A jašče na paŭvostravie jość dom dypłamataŭ. Jaho budaŭnictvam zajmaŭsia viadomy biełaruski pradprymalnik Andrej Klimaŭ, kampanijam jakoha pieradavali daŭhabudy. Ich Minharvykankam addavaŭ za dolu ŭ budaŭnictvie. Hety daŭhabud na Čyrvonaarmiejskaj, 22a staŭ samym viadomym prajektam kampanii «Andrej Klimaŭ i Ko».
Ciapier dom vykarystoŭvajecca dla pražyvańnia kiraŭnikoŭ i supracoŭnikaŭ dypłamatyčnych pradstaŭnictvaŭ, pradstaŭnictvaŭ mižnarodnych arhanizacyj i konsulskich ustanoŭ. Jaho terytoryja aharodžana i achoŭvajecca.
