15 lipienia — 610 hod ad Hrunvaldskaj bitvy
Siońnia — uhodki vialikaj pieramohi sajuznych vojskaŭ Vialikaha Kniastva Litoŭskaha i Polščy pad Hrunvaldam. Jak rychtavałasia znakamitaja bitva? Piša historyk Aleh Dziarnovič.
Zdaryłasia! Na naradzie ŭ Bieraści 8-10 śniežnia 1409 h. Jahajła i Vitaŭt pryniali płan letniaj kampanii nastupnaha hoda suprać Niamieckaha ordena. Łakalnyja sutyčki, dypłamatyčnyja pierapynki zastajucca ŭ minułym — chaŭruśniki poŭnyja rašučaści na svaju karyść vyrašyć daŭniaje supraćstajańnie. Takim čynam, byli abmierkavanyja asnoŭnyja pytańni vypravy: ruchu vojskaŭ, ich złučeńnia, a taksama, hałoŭnaje, vyrašana było prymusić Orden dać hienieralnuju bitvu ŭ poli, karystajučysia značnaj kolkasnaj pieravahaj polska‑lićvinskaha vojska.
Niamiecki vajskoviec i historyk Maks Eler u pačatku XX st. vielmi vysoka aceńvaŭ sam stratehičny płan vypravy. U jubilejny 1910 h. jon pisaŭ, što ruch vojskaŭ VKŁ i Polščy na Hrunvald «abudžaje ździŭleńnie svajoj spłanavanaściu».
Sama ideja ŭdaryć u serca Ordena, na Malbark, mocna adroźnivajecca ad zvyčajnaj dla tych časoŭ taktyki rabaŭničych napadaŭ na pamiežnyja zamki. Jahajła i Vitaŭt vypraviłasia na vajnu, majučy pierad saboj sapraŭdy stratehičnyja zadačy.
Padrychtoŭka
Adrazu paśla narady Vitaŭt zahadaŭ, kab kožny vajar, piešy ci konny, mieŭ z saboj pravijant.
U mai 1410 h. vialiki kniaź udakładniŭ: vajskovaja ekśpiedycyja raźličanaja na piać tydniaŭ, i mienavita na hety termin vajskoviec musiŭ mieć charčy.
U Biełaviežskaj puščy pačalisia vialikija palavańni na zubroŭ i dzikoŭ. Śviedki pryhadvajuć, što kožnaje palavańnie davała 50 bočak salonaha i sušanaha miasa. Prypasy zvozilisia i spłaŭlalisia pa Viśle da polskaha Płocka.
Usiu viasnu Vitaŭt pravioŭ u raźjezdach. Pad Słonimam vialiki kniaź ledźvie nie trapiŭ u ruki niamieckich rycaraŭ — vialiki maršał Ordena ździajśniaŭ rejd u bok Bieraścia dy spaliŭ Vaŭkavysk.
Pieraprava
Z Trokaŭ Vitaŭt rušyŭ sa svaimi adździełami 3 červienia.
Jašče raniej u pachod vypraviłasia artyleryja Vialikaha Kniastva. Usio lićvinskaje vojska złučyłasia 26 červienia na Padlaššy na race Naraŭ.
Z Poŭnačy pryjšli charuhvy Centralnaj Litvy i Žamojci, padyšli charuhvy z rusinskich ziemlaŭ VKŁ, a taksama tatary.
3 lipienia ŭžo na Viśle pad Červińskam, nižej Varšavy, Vitaŭt złučyŭsia ź Jahajłam.
Dziela hetaha jašče na Bieraściejskaj naradzie 1409 h.
było vyrašana zbudavać hrandyjozny pantonny most. Šyrynia Visły tut dachodziła da 500 m.
Častki mosta byli spłaŭlenyja pa race i litaralna za paŭdnia sabranyja vyšej Červińska. Jak śćviardžaje chranist Jan Dłuhaš, padčas pierapravy panavaŭ idealny paradak: pry ŭvachodzie na most Jahajła pastaviŭ adborny adździeł uzbrojenych rycaraŭ, kab paźbiehnuć tłumu i ciskaniny.
Na kancach mosta pastavili mahutnyja belki, zvanyja «kabylanami», kab nichto niearhanizavana nie zmoh nablizicca da bierahoŭ. Vojska ŭvachodziła na most roŭnymi šychtami, razam z harmatami i amunicyjaj. Toje, što most byŭ pantonny i mieŭ šmat ruchomych aporaŭ na čaŭnach, dazvalała paźbiehnuć efiektu rezanansu padčas raźmieranaha ruchu vojska. Paśla pierapravy most «na čaŭnach» byŭ razabrany i znoŭ spłaŭleny da Płocka.
U čaćvier, 3 lipienia, vojski rušyli prosta da pruskaj miažy. U pieršy dzień udałosia prajści zvyš 30 km. Na nastupny dzień vojski pieraadoleli mienšuju adlehłaść.
5 lipienia ŭ polska‑lićvinskim abozie źjavilisia «mižnarodnyja naziralniki» — pasły vienhierskaha karala Žyhimonta.
Jahajłu ŭžo nie było čaho chavać, i Vitaŭt naładziŭ uračysty ahlad najaŭnych uzbrojenych siłaŭ.
Jak pišuć chranisty, «pavodle staršych prodkaŭ zvyčaju», padzialiŭ jon vojska na hufy i charuhvy. Charuhvaŭ tych, nie ličačy tataraŭ, było sorak.
Vialiki kniaź razdaŭ kožnaj charuhvie svaje znaki i rasparadziŭsia, «kab kožnyja charuhva i huf pilnavalisia znaku i słuchali zahadaŭ». 6 lipienia, u niadzielu, paśla ŭračystaha razdavańnia štandaraŭ, usio lićvinskaje vojska pramaršyravała pierad Jahajłam i Vitaŭtam.
Aboz
Dalej vojska musiła iści ź vialikimi stajankami, bo inačaj abozy bieznadziejna adstali b.
Aproč pravijantu, harmat i jadraŭ da ich vojska viezła z saboj zapasy zbroi i vopratki. Najzamožniejšyja mieli namioty dy kuchonnaje načyńnie. Na svaich bajavych koniach rycary vieźli tolki zbroju.
Tahačasnaj najmienšaj vajskovaj adzinkaj było kapjo, jakoje składałasia z troch čałaviek (rycara ź dzidaj i miačom, zbrajanosca i stralca z łukam ci arbaletam) i čatyroch koniej (adzin — padmienny, na im rycar jechaŭ padčas pierachodaŭ). Na kožnaje kapjo prypadaŭ jak najmieniej adzin voz z zapasami.
Zamožnyja pany mieli svoj ułasny aboz.
Kali pryniać pad uvahu kolkaść abjadnanaha vojska ŭ 29 000 konnych i 10 000 piachoty, dyk aboz musiŭ składacca prynamsi z 10 000 vazoŭ. Treba dadać siudy vazy z harmatami i jadrami, z pryładami da abłohi, vazy ramieśnikaŭ, kancylarskija vazy i vazy lekaraŭ…
Heta daje jašče prynamsi 500 vazoŭ.
Takaja kałona musiła b raściahnucca na 84 km,
dajučy 8 m na adnu zaprežku, jak heta padličyŭ polski historyk Stefan Kučyński. Kab pryvieści ŭ ruch takuju ahramadzinu, patrabavałasia niekalki hadzinaŭ, a pieraprava praz raku doŭžyłasia sutki ci dvoje.
Pakarańni
Padčas ruchu takoj kolkaści vojska zdaralisia, viadoma, incydenty.
Načami z tabaru vychodzili «vałanciory» i napadali na navakolnyja pasieliščy. Chranist Dłuhaš vinavacić u hetych napadach najpierš tataraŭ, a taksama lićvinaŭ, jakija nie aryjentavalisia, dzie ziemli polskaha karala, a dzie pruskich niemcaŭ.
Choć sučasnyja historyki miarkujuć, što prynamsi častka napadaŭ rabiłasia z sankcyi karala.
Ale ž byli i vypadki sapraŭdy hvałtaŭ. Užo na ordenskaj terytoryi, pad Lidzbarkam, kali vojska stajała tabaram pamiž aziorami, žaŭniery zachapili i spustošyli miastečka. Byŭ parabavany i kaścioł. Dziejałasia heta nasupierak zahadam.
Paśla karotkaha śledstva Vitaŭt zahadaŭ dvaim asudžanym lićvinam pastavić sabie šybienicy i samim ža paviesicca ŭ prysutnaści ŭsiaho rycarstva.
Paśla hetaha vajary aścierahalisia rabavać. Biez karaleŭskaha zahadu, prynamsi.
Apošniaja noč
Tak ci inakš, 13 lipienia polska‑lićvinskaje vojska padyšło za paŭmili da zamka Dubroŭna. Jak zvyčajna, stali tabaram la voziera. Dzień byŭ śpiakotny.
Paśla šturmu zamka i horada ŭ ruki chaŭruśnikaŭ trapiła vialikaja zdabyča. Treba było adpačyć paśla bitvy, a žaŭniery taksama žadali ŭparadkavać aboz, naładavaŭšy jaho trafiejami. Noč z 13 na 14, a taksama dzień 14 lipienia polska‑lićvinskaje vojska praviało pad Dubroŭnaj. Pierad zachodam sonca karol zahadaŭ vystupać na nastupny dzień.
Vojska pajšło adpačyvać raniej, čym zvyčajna. I praź niekalki hadzin, u noč z 14 na 15 lipienia, rušyła ŭ kirunku miastečka Hrunvald, pobač ź jakim stajała vojska Ordena. Novy dzień staŭ dniom bitvy.
Upieršyniu apublikavana na NN.by 16.07.2009
Čytajcie taksama:
Hieroi epochi Hrunvalda: jakimi jany byli
