Suchi — Suchij — Suchoj
Amal kožny jaho samalot byŭ pośpiecham. A ŭ pracoŭnym stale Pavieł Suchi zachoŭvaŭ fota rodnaha Hłybokaha. Piša padpałkoŭnik Mikałaj Kavaloŭ.
Pavieł Suchi. Problr.by.
Pra asobu słavutaha avijakanstruktara jomista skazaŭ Aleh Antonaŭ, taksama viadomy kanstruktar samalotaŭ: «Pavieł Suchi — kvintesiencyja našaj avijacyi».
«My z vami biełarusy»
Rod Suchich biare pačatak ź vioski Pachomava Vilejskaha pavieta. Ciapier miesca, dzie jana kaliści była, — na dnie Vilejskaha vadaschovišča. Ale sam Pavieł naradziŭsia ŭ Hłybokim. Choć u ankietach 1930-ch hadoŭ, bajučysia represij, jon paznačaŭ miesca naradžeńnia jak «siało Hłybokaje, la Homiela», to-bok va Uschodniaj, Savieckaj Biełarusi. Pry hetym kanstruktar zachoŭvaŭ fotakartku z krajavidami Hłybokaha (a nie Homiela, jak dumali) u pracoŭnym stale ŭsio žyćcio.
Nu i typovaja transfarmacyja proźvišča (kudy ž bieź jaje biełarusam?). Dzied, Andrej Alaksiejevič, byŭ Suchi. Baćka, Vosip Andrejevič, byŭ zapisany jak Suchij. A jak sam Pavieł Vosipavič staŭ nasić užo proźvišča Suchoj, jon sam paźniej raskazvaŭ svajmu kalehu, Alehu Samajłoviču:
«Majo sapraŭdnaje proźvišča nie Suchoj, a Suchi. My abodva z vami biełarusy, i tolki tamu ja vam heta raskazvaju. Kali ja naradziŭsia i mnie davali ŭ carkvie imia, dziak abjaviŭ, što jon nie viedaje takoha proźvišča — Suchij, tamu ŭ dziciaci budzie proźvišča Suchoj».
Paśla Hłyboččyny siamja pierajechała ŭ Homiel. Baćka staŭ tam dyrektaram škoły. Adna z knih vialikaj siamiejnaj biblijateki — tomik pieršych vieršaŭ Jakuba Kołasa — mieła asabisty podpis aŭtara: «Pavažanaj Jelizaviecie Jakaŭleŭnie na pamiać!». Jelizavieta Jakaŭleŭna — mama budučaha avijakanstruktara.
Pa prystupkach u nieba
Mienavita ŭ Homieli Pavieł pieršy raz u žyćci pabačyŭ sapraŭdny aerapłan — mašynu znakamitaha rasijskaha «letuna» Siarhieja Utačkina, jaki hastralavaŭ pa haradach impieryi. A kali paźniej Suchomu na vočy trapiŭ artykuł baćki ruskaj aeradynamiki, budučaha jahonaha vykładčyka Mikałaja Žukoŭskaha, raniejšaje rašeńnie, u jaki žyćciovy vichor kinucca, saśpieła kančatkova. U Maskoŭskim techničnym vučyliščy prafiesar Žukoŭski nie prosta vykładaŭ, a kiravaŭ hurtkom, dzie hartavałasia budučaja savieckaja intelektualnaja elita: Pavieł Suchi, Andrej Tupaleŭ, braty Alaksandr i Barys Archanhielskija i inšyja.
Paśla byŭ Paŭnočna-Zachodni front. 22-hadovy ŭčarašni student, staŭšy aficeram, vajavaŭ u rajonie sučasnaha horada Jekabpiłsa ŭ Łatvii. Jon bačyŭ bai vyrablenych u Rasii aerapłanaŭ francuzskaj kanstrukcyi «Maran» ź niamieckimi «Albatrosami», bačyŭ, jak ajčynny bambavoz «Ilja Muramiec» bambiŭ niamieckija pazicyi i źniščyŭ niekalki varožych batarej. Usio bolšaja rola avijacyi stanaviłasia vidavočnaj.
Maleńki Paŭlik ź siamjoj. Fota z muzieja ŭ siaredniaj škole №1 horada Hłybokaje. Sb.by.
Paśla Bresckaha miru Pavieł demabilizavaŭsia pad Rževam. I jašče raz los zakinuŭ jaho ŭ rodny kraj: z 1918 pa 1920 hady nastaŭnik Suchi vykładaŭ matematyku ŭ škołach u Łunincy, dzie znajšoŭ svajo kachańnie, i ŭ Homieli, dzie žyli jahonyja baćki. A dalej pačaŭsia najbolš zorny i praduktyŭny čas.
Dla vajny
Pieršym samalotam, jaki staŭ nasić imia kanstruktara, staŭ Su-2 — lohki bambavoz sucelnamietaličnaj kanstrukcyi, što adroźnivała jaho padčas konkursu ad šaści draŭlana-mietaličnych kankurentaŭ. Mienavita jon u najbolšaj stupieni adpaviadaŭ svajmu pracoŭnamu šyfru «SZ» — «Stalinskaje zadańnie», a tamu byŭ pryniaty na ŭzbrajeńnie ŭ 1939 hodzie. Dziakujučy vydatnym lotna-taktyčnym charaktarystykam hety samalot pakinuŭ pra siabie dobruju pamiać u savieckich lotčykaŭ i niadobruju — u niamieckich piłotaŭ.
Žyvučaść mašyny była taksama na vyšyni. Su-2, atrymaŭšy praboiny, nie zaharaŭsia jak pachodnia dziakujučy tamu, što ŭ jahonych paliŭnych bakach stali vykarystoŭvać vuhlekisłotnuju abaronu. Pra heta śviedčyŭ, naprykład, lotčyk Ivan Pstyha, budučy maršał avijacyi:
«Mnie daručyli vieści novuju šaściorku Su-2. Adbambili, paviarnuli da svajho aeradroma, i tut nas sustreli «Miesieršmity». Šturman Dziamieškin źbiŭ adnaho. Astatnija luta nakinulisia na nas. I pačali niemiłaserna «barabanić» pa našych Su. Samalot haryć, ale lacić. «Miesiery» stralajuć, samalot mocna pabity, vieści padpalenuju mašynu ciažka, ale lacim…».
Ale byvali i kanfuzy. Z-za niezvyčajnaha vyhladu na pačatku vajny Su-2 byŭ pamyłkova źbity lehiendarnym savieckim lotčykam — Alaksandram Pakryškinym. Pakolki jon pastupiŭ na ŭzbrajeńnie tolki-tolki, a vyhladam byŭ zusim nie padobny da inšych savieckich samalotaŭ, to as pryniaŭ jaho za varožy «Miesieršmit».
A ŭ 1943 hodzie całkam prajšoŭ dziaržaŭnyja lotnyja vyprabavańni ŭžo novy šturmavik kanstruktarskaha biuro — Su-6. Akt vyprabavańniaŭ zaśviedčyŭ pieravahi raspracoŭki Suchoha nad da taho času ŭžo lehiendarnym Ił-2: u im byli vyšejšyja i maksimalnaja chutkaść, i chutkaŭzdymnaść, i maksimalnaja vyšynia, i dalokaść palotu. Praŭda, niahledziačy na rekamiendacyju, zapuścić novy samalot u sieryjnuju vytvorčaść było niemahčyma: pierabudova vytvorčaści ŭ vajennych umovach była ryzykoŭnaj spravaj.
Zroblenyja, kab być lehiendaj
Sapraŭdny roskvit kanstruktarskaj tvorčaści našaha ziemlaka prypaŭ na paślavajennyja hady, na eru reaktyŭnaj avijacyi. Pad jaho kiraŭnictvam byŭ raspracavany Su-9 — adzin ź pieršych samalotaŭ z trochkutnym kryłom i pieršy ŭ śviecie ŭsiepahodny zvyšhukavy vyšynny źniščalnik-pierachopnik, stvorany jak składovaja častka kompleksu dla pierachopu.
U 1956-m hety samalot, pakazany na pavietranym paradzie ŭ Maskvie, zrabiŭ takoje vialikaje ŭražańnie na suśvietnuju avijasupolnaść, što ŭ zamiežnym druku Suchoha stali nazyvać «kanstruktaram, jaki vyjšaŭ ź cieniu». Mienavita hety samalot adznačyŭsia ŭ incydencie z vyšynnym amierykanskim raźviedčykam U-2 Frensisa Hery Paŭersa ŭ 1960 hodzie. Novieńki Su-9, jaki pierahaniaŭsia ŭ toj momant z zavoda ŭ 61-y źniščalny avijapołk — ciapierašniuju avijabazu ŭ Baranavičach, — byŭ padniaty pa tryvozie z zadačaj taranić parušalnika pavietranych miežaŭ SSSR na vyšyni 20 km, biez uzbrajeńnia i biez vysotna-kampiensavalnaha kaściuma dla piłota. Viadoma, ź biazhłuzdaha zahadu ničoha nie atrymałasia, a raźviedvalny samalot urešcie źbili zienitnaj rakietaj.
Letaś la techničnaha ŭniviersiteta imia Suchoha ŭ Homieli źjaviŭsia taki pomnik. Na pastamiencie ŭ vyhladzie ŭźlotnaj pałasy staić źniataja z uzbrajeńnia zusim niadaŭna (u 2012 hodzie) źniščalnaja mašyna Su-24M. U Homiel jaje pryvieźli z Baranavickaha avijaramontnaha zavoda. Fota Michaiła Huta, Progomel.by.
Naščadkam Su-9 źjaŭlajecca lehiendarny Su-15 z bakavymi pavietrazabornikami, jaki doŭhi čas składaŭ asnovu supraćpavietranaj abarony SSSR. Pra źniščalnik vykazvaŭsia maršał avijacyi Jaŭhien Savicki: «Kab zrabiŭ Pavieł Vosipavič tolki adzin hety samalot — jaho ŭžo možna było b nazvać vydatnym kanstruktaram, a na jahonym rachunku kolki inšych vysakakłasnych mašyn!»
Dalej — bolš. U 1966 hodzie dla zabieśpiačeńnia nieabchodnych charaktarystyk, jakija patrabavali dyjamietralna supraćlehłuju formu kryła, Suchi pieršym vykarystoŭvaje navatarskaje rašeńnie — kryło sa źmianialnaj hieamietryjaj na novym samalocie, źniščalniku-bambavozie Su-17.
Hety lehiendarny samalot i jaho ekspartnyja viersii, Su-20 i Su-22, udzielničali ŭ šerahu vajennych kanfliktaŭ — pačynajučy z vajny Sudnaha dnia ŭ kastryčniku 1973 hoda pamiž Izrailem i kaalicyjaj arabskich dziaržaŭ, jakuju padtrymlivaŭ SSSR. Pra paśpiachovaść mašyny havoryć toj fakt, što jaje madyfikacyju dahetul aktyŭna ekspłuatujuć VPS Polščy. Mienavita taki samalot-pomnik ciapier staić na ŭjeździe ŭ horad Hłybokaje jak danina pamiaci znakamitamu ziemlaku.
Pry žyćci hienijalnaha kanstruktara byli stvoranyja supiersučasnyja bajavyja mašyny — frantavy bambavoz Su-24, jaki ekspłuatavaŭsia da niadaŭniaha času na aeradromie Roś u Vaŭkavyskim rajonie, i šturmavik Su-25, što dahetul znachodzicca na ŭzbrajeńni biełaruskaj 116-j hvardziejskaj šturmavoj avijabazy na samym starym, Lidskim, aeradromie krainy. Nielha nie ŭzhadać i vysokamanieŭrany šmatcelevy źniščalnik 4-ha pakaleńnia Su-27 — zorku ŭsich avijasałonaŭ śvietu, kryły jakoha doŭha achoŭvali nieba Biełarusi.
Reinkarnacyja ŭsich samalotaŭ Paŭła Suchoha, Su-30SM, u 2019 hodzie znajšła svaju novuju prapisku na biełaruskaj ziamli. Eskadrylla z 12-ci nabytych u Rasii samalotaŭ, pa acenkach biełaruskich vajskovych ekśpiertaŭ, budzie zdolnaja vykanać tyja ž zadačy, jakija vykonvali 132 biełaruskija Su-27, Su-24, Su-25 i MiH-29. U hetym i jość zahadka pośpiechu Suchoha, jaki ŭvieś čas hladzieŭ u budučyniu i samaloty jakoha zaŭždy apieradžali kankurentaŭ.
Su-30 SM 61 źniščalnaj avijacyjnaj bazy ŭ Baranavičach. Fota Barysa Navahrana, Nashkraj.by.
Avijakanstruktar Aleh Antonaŭ skazaŭ jašče: «Usie hienijalnyja avijakanstruktary, biezumoŭna, vysokaadukavanyja ludzi, a Pavieł Vosipavič Suchi ŭ navucy byŭ usio ž vyšej za nas usich!» Paćviardžeńnie hetym słovam — pieršy i adziny ŭ Rasii pierśpiektyŭny šmatfunkcyjanalny źniščalnik piataha pakaleńnia Su-57, sprajektavany ŭ 2000-ch spradkajemcami hienija ŭ vopytna-kanstruktarskim biuro imia Suchoha.
