«Navat płakaŭ, kali čytaŭ Kalinoŭskaha». Najlepšy plažny futbalist krainy — pra biełaruskuju movu, palityku i pandemiju
Vialikaja razmova z Valeryjem Makarevičam.
U futbalista Valeryja Makareviča niezvyčajny spartyŭny los. Jon nie zdoleŭ napoŭnicu realizavać siabie ŭ vialikim futbole. Valeryj vystupaŭ za ścipłyja kamandy «Lida», «Smarhoń», śvietłahorski «Chimik» i niaśvižski «Vieras». Ale ŭ svoj čas hety bramnik źmianiŭ kirunak dziejnaści i pačaŭ hulać u plažny futboł. U vyniku ŭdzielničaŭ sa zbornaj Biełarusi ŭ čempijanacie śvietu, pryznavaŭsia najlepšym plažnym futbalistam krainy i razam z maskoŭskim «Spartakom» zavajoŭvaŭ miedali na kłubnym pieršynstvie śvietu.
Adnak cikavy Makarevič nie tolki spartyŭnymi dasiahnieńniami, ale i svajoj hramadzianskaj pazicyjaj. Jon aktyŭna cikavicca biełaruščynaj i razmaŭlaje na rodnaj movie. U intervju Tarasu Ščyramu jon raspavioŭ pra luboŭ da Kalinoŭskaha i Duboŭki, rusifikacyju Biełarusi i adkazaŭ, čamu niekatoryja spartoŭcy tak aktyŭna padtrymlivajuć Łukašenku.
— Valeryj, jak padčas pandemii źmianiłasia vašaje žyćcio?
— Žyćcio krychu źmianiłasia na pačatku pandemii. U lutym u Maskvie prachodziŭ kłubny čempijanat śvietu pa plažnym futbole, i tam pačali chvareć hulcy «Spartaka». U niekatorych dyjahnazavali branchit, u inšych vyjavili prastudu…
Praz chvarobu spartakaŭskaha bramnika mianie i zaprasili zhulać za hetuju kamandu na turniry. Kali viarnuŭsia ŭ Minsk, adčuŭ niedamahańnie. Peŭny čas trymałasia tempieratura 37,2, było niepryjemnaje samaadčuvańnie, ja nie moh samastojna pryhatavać sabie pajeści i navat adrezać kavałak miasa… Nie viedaju, što heta było, karanavirus ci nie, adnak tak kiepska nie pačuvaŭsia ŭžo daŭno.
Dzieci taksama zachvareli, lačylisia tak, nibyta ŭ nas była prastuda. Na ščaście, my papravilisia. A kali ź Italii pajšli paviedamleńni pra chvarobu, vyrašyli dačku i syna nie vadzić u sadok, prytrymlivacca mier biaśpieki. Maski nadziavajem u kramie, a staranna myć ruki dziaciej my i raniej navučyli.
— Praz karanavirus u śviecie prypynili ŭsie futbolnyja spabornictvy. Akramia čempijanatu Biełarusi, jaki raspačali ŭ sakaviku i tak i nie spynili. Jak da heta pastavilisia?
— Niehatyŭna. Ale što zrobiš… Takoje rašeńnia pryniało futbolnaje i najvyšejšaje kiraŭnictva. Napačatku nichto ž nie chvareŭ, ale potym karanavirus vyjavili i ŭ futbalistaŭ, i čempijanat, na moj pohlad, užo dakładna treba było spyniać. Adnak hetaha taksama nie zdaryłasia. Da taho ž, kali pačynali chvareć futbalisty, nichto adkryta pra heta nie kazaŭ.
— Ci viedajecie asabista hulcoŭ, jakija pierachvareli na COVID-19?
— U mianie šmat siabroŭ i znajomych, što hulajuć u vyšejšaj lizie. I kali abmiarkoŭvali ź imi naviny i situacyju ŭ krainie, chłopcy kazali, maŭlaŭ, tam i tam byli vypadki, źviazanyja z karanavirusam. Nie budu kazać, što jany zafiksavanyja ŭ kožnaj kamandzie, ale ŭ mnohich kalektyvach z hetaj chvarobaj sutyknulisia.
— U adroźnieńnie ad zamiežnych kaleh, biełaruskija treniery i futbolnyja funkcyjaniery davoli mlava vykazvalisia nakont spynieńnia pieršynstva, a niekatoryja naohuł byli suprać. Čamu tak adbyvajecca?
— Asnoŭnaje, što na ich upłyvaje pry takich vykazvańniach, — heta dziaržaŭnaja padtrymka futbolnych kłubaŭ. Jak viadoma, bolšaść ź ich spansujuć dziaržaŭnyja pradpryjemstvy.
Pavodle łohiki hetych ludziej, kali va ŭłady mienavita takaja palityka ŭ dačynieńni virusa, to i jany tak ci inakš pavinny prytrymlivacca tych paradaŭ, jakija dajuć źvierchu.
Mahčyma, hetyja ludzi i majuć ułasnaje mierkavańnie nakont karanavirusa, ale, chutčej za ŭsio, bajacca jaho vykazvać.
— Padčas pandemii vam davodzicca ŭdzielničać u pieršynstvie krainy pa plažnym futbole — vystupajecie za «Ščučyn». Ci nie baiciesia za svajo zdaroŭje?
— Ščyra kažučy, nie. Pa-pieršaje, my prytrymlivajemsia asnoŭnych mieraŭ biaśpieki, a pa-druhoje, nichto ž nie viedaje, mahčyma, my ŭžo ŭsie pierachvareli. A vypadkaŭ, kali karanavirus pieradajecca ŭ druhi raz, nie było. Nu i hrošy ž taksama treba zarablać. Žyć na niešta treba.
— Na vašu dumku, ci narmalnyja miery ŭ Biełarusi pryniali ŭ baraćbie z chvarobaj?
— Usie zachady pravilnyja, kali pryvodziać da stanoŭčych vynikaŭ. Ale COVID-19 pakul u stadyi vyvučeńnia, i nichto dakładna nie adkazaŭ na pytańni, jak pravilna treba dziejničać. Adnak, na moj pohlad, padčas pandemii aktyŭnymi možna było b pakinuć mienš schilnyja da chvaroby słai nasielnictva. Naprykład, moładź. A voś u dačynieńni da ludziej stałaha vieku možna było b prymianić bolš žorstkija miery biaśpieki i abmiežavać ich ad ščylnych kantaktaŭ z hramadstvam.
— Dobra. Ci treba było pravodzić parad na 9 Maja?
— Nie.
Na maju dumku, naohuł parad užo zhubiŭ svaju aktualnaść. Usio ž taki ŭ nas jość bolš važnyja i patrebnyja rečy ŭ krainie, kudy varta było b układvać hrošy. Zrazumieła, varta pamiatać pra zahinułych na vajnie, pra tyja padziei, ale hetuju pamiać treba vychoŭvać praz zaniatki ŭ škole, ekskursii ŭ muziei, a nie jeździć na tankach praz centr horada. A tak atrymlivajecca, što praz parad niechta prosta prasoŭvaje svaje intaresy.
— Vy daviarajecie aficyjnaj biełaruskaj statystycy pa COVID-19?
— Nie. Kali adšturchoŭvacca ad dośviedu inšych krain, nie moža być takoj prorvy pamiž pakazčykami pa zachvarełych i pamierłych, jak pra heta infarmujuć u Biełarusi.
* * *
— Davajcie pra futboł pahavorym. Srebranyja miedali kłubnaha čempijanatu śvietu ŭ składzie «Spartaka» — heta pik vašaj karjery?
— Mnie było vielmi pryjemna paŭdzielničać u kłubnym čempijanacie śvietu. Tym bolš pry takoj nievierahodnaj padtrymcy fanataŭ «Spartaka». Na našych matčach prysutničała kala piaci ci šaści tysiač zaŭziataraŭ. Adnak najbolšym svaim dasiahnieńniem usio roŭna liču vychad sa zbornaj Biełarusi na čempijanat śvietu ŭ 2019 hodzie. My zaniali 11 miesca z 16 udzielnikaŭ. Dla mianie heta bolš važki vynik. Spadziajusia, my jašče vyjdziem na čempijanat śvietu i zojmiem tam bolš vysokaje miesca.
— Sa «Spartakom» u vas dziejničaje paŭnavartasny kantrakt?
— Čempijanat Rasii pačniecca ŭ lipieni, za «Spartak» hulać nie budu. Mnie patłumačyli, što ŭ kłuba peŭnyja finansavyja ciažkaści, i vystupać za kamandu buduć pieravažna rasijskija futbalisty. Chutčej za ŭsio, pačnu čempijanat u składzie «Delty» z Saratava, ź jakoj užo pravioŭ peŭnyja pieramovy. Rasijski čempijanat dla mianie znajomy. Raniej ja ŭžo hulaŭ tam za kamandu «Kryły» z Samary.
— Darečy, Maskva dla vas davoli znakavy horad. U minułym hodzie vy navat bieł-čyrvona-bieły ściah pablizu Kramla raściahnuli.
— Mnie padajecca, heta było nie kala Kramla, a pablizu spartyŭnaha kompleksu «Łužniki». Historyja nastupnaja.
Letaś Maskva prymała kvalifikacyju da čempijanatu śvietu. Jość adzin chłopiec z Ukrainy, jaki časta pryjazdžaje na mižnarodnyja spabornictvy pa plažnym futbole. Jon dobra razmaŭlaje pa-biełarusku, ličyć nas bratami i ŭ svoj čas taksama paŭpłyvaŭ na toje, kab ja bolš hruntoŭna raźvivaŭsia ŭ kirunku biełaruščyny. Jon zaŭsiody z saboj pryvozić bieł-čyrvona-bieły ściah, kab padtrymać nas. U peŭny momant jon razharnuŭ ściah u Maskvie, i my sfotkalisia.
— A mnie zdałosia, što heta vy pałotnišča pryvieźli…
— Pakul ściah nie nabyŭ, ale padobnyja dumki jość.
Darečy, i chłopcy, i śpiecyjalisty z trenierskaha štaba časam pytajucca, ci jość u mianie bieł-čyrvony-bieły ściah, kab možna było jaho razharnuć ci sfatahrafavacca. Treba ŭžo ŭsio ž taki nabyć.
— Maskva — heta vaš horad? Ci zastalisia b tam žyć?
— Nie. Bujnyja pamiery hetaha horada mnie nie padabajucca. Minsk taksama nie maleńki, ale tut bolš prastory. Nu, i mnie chaciełasia b być karysnym u svajoj krainie. Tych, chto zmahajecca za biełaruščynu, nie tak šmat. Ja nie viedaju, jak składziecca majo žyćcio, ale budu rabić usio dziela taho, kab my nie zhubili našyja histaryčnyja kaštoŭnaści. U pieršuju čarhu — movu.
Mientalna heta taksama nie moj horad. Ja za toje, kab my žyli ŭ miry i zhodzie, ale tak histaryčna skłałasia, jašče z časoŭ VKŁ, što my byli supiernikami, i ja, paŭtarusia, chaču žyć u svajoj krainie.
— Ludzi z savieckim śvietapohladam vam by zapiarečyli nakont supiernikaŭ.
— Roźnica pamiž našymi narodami dakładna jość.
Zrazumieła, što za stolki hadoŭ savieckaha padniavoleńnia byŭ zrobleny surjozny prarasijski ŭpłyŭ na biełarusaŭ. Ale ja hadavaŭsia krychu ŭ inšym asiarodku — u Zachodniaj Biełarusi: Lidski rajon, vioska Miejry kala Vavierki. Babula kali i razmaŭlała sa mnoj na trasiancy, dyk na polska-biełaruskaj, a nie na ruska-biełaruskaj. Čuć polskuju movu dla mianie było naturalna, i ja jaje dobra razumieju. Hetaja zachodniebiełaruskaść sapraŭdy adčuvajecca.
Pryviadu prykład. Adzin vielmi viadomy biełaruski futbalist niekalki hadoŭ tamu hulaŭ za hrodzienski «Nioman». I jon, kali adnojčy viarnuŭsia ŭ Minsk, mnie kazaŭ: «Dy tam užo nie biełarusy — tam palaki!» Adkazaŭ jamu: «Heta nie palaki, a sapraŭdnyja biełarusy! I razmaŭlajuć jany pa-biełarusku». Prosta ŭ Minsku bolš zrusifikavanych ludziej, a ŭ Hrodnie i Lidzie na vulicach čaściej možna pačuć biełaruskuju havorku.
— Jak vas, takoha biełaruskaha patryjota, ruskija ŭsprymali?
— Narmalna. Biezumoŭna, byli takija, chto źviartaŭsia: «My vajavali razam! I vyraśli razam na bulbie i sale!», ale takich bačyŭ niašmat i spračacca ź imi nie chacieŭ. Bolš chitryja kazali: «Usio roŭna vy budziecie intehravanyja ŭ Rasiju. Inšych šlachoŭ niama». Ale amal usie, z kim ja kantaktavaŭ, razumieli, što my roznyja narody. Prosta tak skłałasia, što biełarusy dobra vałodajuć ruskaj movaj i viedajuć kulturu hetaj krainy.
Darečy, mnohija biełaruskija i rasijskija harady raździalajuć pamiž saboj tysiačy kiłamietraŭ, a my i dahetul žyviom supolnaj kulturaj. Vidać, što ŭ Savieckim Sajuzie rusifikacyjaj zajmalisia sapraŭdnyja majstry.
* * *
— U vialiki futboł vy hulali pieravažna za ścipłyja kamandy ź nižejšych lih i nie zdoleli «začapicca» za vyšejšuju lihu. Usich svaich vyšyniaŭ — pryznavalisia najlepšym hulcom krainy, zhulali na čempijanacie śvietu — dasiahnuli ŭ plažnym futbole. Ci ŭdziačnyja losu, što ŭsio tak skłałasia?
— Tak, ale ŭsio roŭna jość peŭnyja zhryzoty, što nie zdoleŭ realizavać siabie ŭ vialikim futbole.
Tak skłałasia, što ja atrymaŭ surjoznuju traŭmu, paśla jakoj realizavać siabie ŭ prafiesijnym futbole pry nievierahodnych nahruzkach było b vielmi składana. I mnie davoli časta prychodziłasia pieraadolvać bol, kab hulać.
Tym bolš na nialepšych štučnych palach, na jakich pavyšajecca ryzyka atrymać traŭmu. Akramia taho, cudoŭna razumieŭ, što ŭ kamandy z dobrymi zarobkami i surjoznymi metami naŭrad ci patraplu. U vyniku ŭ 27 hadoŭ ja pierajšoŭ u plažny futboł, patrapiŭ u kamandu BATE i na vialikim poli hulaŭ usio radziej i radziej.
Plažny futboł mienš traŭmatyčny, nu i ŭ im dla zdaroŭja bolš spryjalnyja ŭmovy. Mora, plaž, dobry klimat, pavietra… Dziakuj Bohu, zdaroŭje majo vypraviłasia, i ŭ svaje 36 adčuvaju siabie cudoŭna. Składana było tolki ŭ pieršy hod, kali vybivaŭ palcy, a ciapier usio dobra i na padobnaje navat nie źviartaju ŭvahi.
— Futbalisty lubiać raskazvać nievierahodnyja i ramantyčnyja historyi pra hulniu ŭ pieršaj lizie i svaich adnakłubnikaŭ. U rodnaj «Lidzie» vy paznajomilisia ź lehiendaj miascovaha futboła Vitoldam Chochłačam.
— Pra Viciu možna šmat historyj raskazać. Voś adna ź ich. Heta zdaryłasia, napeŭna, u 1990-ch. Adnojčy Chochłaču pryjšłosia prapuskać matč čempijanatu praź pierabor kartak. Jon viedaŭ, što nie budzie hulać, i napiaredadni toj sustrečy, skažam tak, krychu adpačnuŭ. U dzień matču ŭ kamandy byŭ zbor. Chochłač, jak i ŭsie, taksama na im prysutničaŭ. I kali trenier Ivan Procharaŭ pačaŭ ahučvać startavy skład, jon pramoviŭ: «Apošniaha abaroncu zhulaje Chochłač». Vitold až skałanuŭsia, uźniaŭsia i razhublena skazaŭ: «Ivan Procharavič, dyk ja ž prapuskaju hulniu» — «Vicia, my damovilisia. Budzieš hulać». Ale Chochłač byŭ nie ŭ idealnaj formie. U vyniku jon nadzieŭ kurtku-bałońku i za dźvie hadziny da pačatku matču pabieh vakoł pola ŭsiu dreń ź siabie vyhaniać. Biehaŭ tak, mahčyma, hadzinu, a paśla vyjšaŭ na pole, byŭ nie horšym za astatnich i dapamoh pieramahčy, zdajecca, adnaho ź lidaraŭ čempijanatu Biełarusi. Małajčyna. Jon sapraŭdy lidskaja lehienda.
— Biełaruskaj futbolnaj hramadskaści jon viadomy dziakujučy inšamu vypadku. U 2000-m u matčy z BATE jon litaralna z centra pola zabiŭ Juryju Žaŭnovu. Niekatoryja zaŭziatary ličać, što heta byŭ samy nievierahodny hoł u historyi čempijanatu Biełarusi.
— O! Cudoŭny ŭdar. Ja tady tolki pierajechaŭ ź Lidy ŭ Minsk, pačaŭ vučycca ŭ Respublikanskaj vučelni alimpijskaha reziervu. U toj čas tam navučaŭsia i Žaŭnoŭ. I kali my ź im sustrelisia paśla toj hulni, jon skazaŭ, što Chochłač biŭ amal z centralnaha koła, i miača nie było bačna. U Vici sapraŭdy byŭ nie ŭdar, a puška! I trajektoryja palotu miača była takaja, što spravicca z udaram było vielmi składana. Jura navat nie varuchnuŭsia.
— Čym ciapier zajmajecca lidskaja lehienda?
— Dakładna nie viedaju. Vicia pracavaŭ na brovary ŭ Lidzie, razyšoŭsia z žonkaj, ciapier žyvie ŭ internacie… Nie samaje lepšaje ŭ jaho žyćcio. U lehiendy lidskaha futboła mahło b być usio inačaj.
— Kali hulali za plažnuju kamandu BATE, z Anatolem Kapskim sustrakalisia?
— Nie, ale ja bačyŭ staroje fota, na jakim jon zafiksavany razam z kamandaj. Ź im kantakt pastajanna padtrymlivaŭ naš hulec, futbolny ahient Jaŭhien Hajduk, i mienavita Hajduk vyrašaŭ usie pytańni, źviazanyja z kamandaj. Na našyja matčy pryjazdžaŭ tolki były hienieralny dyrektar BATE Michaił Dziemiancevič.
— A ci było adčuvańnie, što plažny futboł dla BATE ŭ paraŭnańni ź vialikim — heta niešta nie vielmi surjoznaje?
— Napačatku takoha adčuvańnia nie było. Asnoŭnaja kamanda trymałasia na nahach upeŭniena. Jana pastajanna ŭdzielničała ŭ hrupavych stadyjach jeŭrakubkaŭ, i hrošaj u kłubie chapała. Ale paśla taho jak BATE nie vyjšaŭ u Lihu čempijonaŭ, pajšli razmovy, što jość składanaści i kłubu nie da plažnaha futboła. U vyniku ŭsio pieratvaryłasia ŭ amatarski ŭzrovień. Hrošaj i trenirovak nie było. Naš kalektyŭ isnavaŭ tolki na entuzijaźmie achvotnych, i ŭ 2019-m kamanda pierastała isnavać.
— Darečy, ci možna hulać u plažny futboł i adčuvać siabie upeŭniena ŭ finansavym pytańni?
— Padčas pandemii, dumaju, nie. Čamu? Usie asnoŭnyja zarobki — heta ŭdzieł u zamiežnych čempijanatach. I kali na praciahu hoda pajeździš pa roznych turnirach, sapraŭdy možna zarabić niadrennyja hrošy. Ja tak, naprykład, hulaŭ u čempijanatach Rasii i Ukrainy. U plažnym futbole nie isnujuć doŭhaterminovyja kantrakty, i ty źviazvaješ siabie abaviazkami z kłubam, moža, tolki na paŭhoda. Adzinaja kamanda, jakaja prapanoŭvaje doŭhaterminovyja damovy, — heta picierski «Kryštal». Tam futbalistam płaciać hrošy štomiesiac na praciahu hoda.
— Kolki ŭ «plažcy» moža zarabić futbalist?
— Jak damovišsia. My atrymlivajem hrošy nie za miesiac, a za peŭnuju kolkaść matčaŭ. Umoŭna kažučy, pravioŭ šerah hulniaŭ, atrymaŭ tysiaču dalaraŭ, pajechaŭ dadomu, praz tydzień viarnuŭsia.
U najlepšy miesiac futbalist u plažcy moža zarabić dźvie tysiačy dalaraŭ. Ale, razumiejecie, čempijanaty ciahnucca niekalki miesiacaŭ, i bujnyja sumy ŭsio roŭna nie zarobiš.
— Paralelna ŭ vas jość inšaja praca?
— U minułym hodzie ja pracavaŭ trenieram bramnikaŭ u minskim «Tarpieda», jašče raniej — u «Krumkačach», adnak ciapier vielmi składana z padobnaj pracaj. U mianie na pačatku hoda byli prapanovy ad niekatorych kłubaŭ, ale pa niekatorych pryčynach admoviŭsia. Čakaŭ bolš cikavych prapanoŭ ad plažnych kamand. Akramia taho, u dadzieny momant jak futbalist zbornaj znachodžusia na staŭcy ŭ Ministerstvie sportu, i mnie płaciać peŭnyja hrošy.
* * *
— Heta nie bajka, što na vašaje zachapleńnie biełaruščynaj paŭpłyvaŭ vypadak na viasielli kuma?
— Nie, sapraŭdy tak i było.
Heta zdaryłasia na viasielli byłoha salista «Pieśniaroŭ» Andreja Usanava, napeŭna, hadoŭ siem tamu. My ŭžo viasiołyja byli, i ja pačuŭ tost, maŭlaŭ, my, biełarusy, pavinny trymacca svaich karanioŭ i šanavać tradycyi. Mianie ŭsio heta vielmi ŭraziła i padšturchnuła ŭdaskanalvać svaju biełaruskuju movu. Jak? Pačaŭ šmat čytać i zaŭvažyŭ, što ŭ nas niedachop litaratury na biełaruskaj movie. Mnie vielmi spadabalisia «Kałasy pad siarpom tvaim» Uładzimira Karatkieviča, vieršy Uładzimira Duboŭki, pierakłady suśvietnaj kłasiki i «Listy z-pad šybienicy» Kastusia Kalinoŭskaha. Čytajučy niekatoryja ź ich, navat płakaŭ.
U vieršach niekatorych paetaŭ ubačyŭ bol za krainu, za movu. Usio heta padšturchoŭvała mianie da niejkich dumak, pačynaŭ korpacca ŭ sabie. I ŭ niejki momant zrazumieŭ, što kali stolki ludziej trymali hety bol, pranieśli jaho ŭ sabie, dyk i ja inakš nie mahu. Tak i vyrašyŭ śviadoma razmaŭlać pa-biełarusku. Horš ad hetaha dakładna nie budzie.
— Strašna pačać nie było?
— Napačatku.
Treba było nabracca śmiełaści, kab skazać kiroŭcu maršrutki: «Kali łaska, spynicie na nastupnym prypynku!» Nie lublu, kali na mianie źviartajuć uvahu i azirajucca.
Ale z časam pačaŭ zaŭvažać, što navat pa-rusku ja havaru biełaruskimi słovami, i pastupova pierajšoŭ na movu. Nijakich ciažkaściaŭ ciapier niama.
Napačatku nie ŭsie stanoŭča hladzieli na maju pazicyju i dumali, što ŭ mianie dach pajechaŭ. Ale z časam usie zrazumieli, što ničoha drennaha ŭ hetym niama. Maje dzieci vałodajuć i ruskaj, i biełaruskaj movami, i lohka mohuć pierajści z adnoj na druhuju, kali heta treba. Pryjemna, što, kali plamieńniki pryjazdžajuć u hości, čujuć ad mianie biełaruskija słovy, a paśla ŭžyvajuć u svajoj razmovie.
— Jak usprymali vašaje zachapleńnie ŭ kłubach, dzie pracavali?
— Adekvatna. Chacia pamiataju adzin epizod. My razam z «Tarpieda» byli na pikniku, i trenier Uładzimir Niavinski paprasiŭ mianie pramović tost pa-biełarusku. Jak mnie paśla raspaviali, adnaho biełaruskaha chłopca maja mova tak uraziła, što jon palcam kala skroni pakruciŭ: maŭlaŭ, a jon nie zvarjacieŭ? I heta pry tym, što navat rasijskija lehijaniery «Tarpieda» vielmi dobra ŭsprymali movu i ździŭlalisia, čamu biełarusy nie razmaŭlajuć na svajoj.
— Znajšli adkaz na pytańnie, čamu biełarusy curajucca svajho?
— Napeŭna, tak. Na biełaruskaj movie razmaŭlali ludzi, jakija žyli na pieryfieryi i zajmalisia sielskaj haspadarkaj. Kali pačałasia masavaja ŭrbanizacyja, usie ŭ haradach pieravažna zahavaryli pa-rusku. Razmaŭlać pa-biełarusku dla niekatorych stała soramna, pa-viaskovamu, i ŭ peŭnych kołach ličyłasia, što ty nieadukavany. Usie imknulisia być adukavanymi i pačynali razmaŭlać pa-rusku. Što kazać, kali ja sam u dziacinstvie rabiŭ mamie zaŭvahi, što jana razmaŭlaje na trasiancy i skažaje ruskija słovy. A ciapier sam prašu, kab maci razmaŭlała z unukami pa-biełarusku.
— U nas niekatoryja kažuć, što ŭ krainie dvuchmoŭje i ź biełaruskaj usio narmalna, jaje nie prynižajuć u pravach.
— Tak kažuć tyja, chto nie sprabuje ŭładkavać dzicia ŭ biełaruskomaŭny sadok ci škołku. Jany nie cikaviacca movaj, prablem nie viedajuć. Bo, kali ja sutyknuŭsia ź imi, ubačyŭ šmat pieraškod.
Ty nie možaš ni film na movie pahladzieć pa telebačańni, ni multfilm, ni ŭ kinateatr schadzić. A dziaržava zaniała pazicyju, jakuju možna rastłumačyć słovami: navošta pierakładać na biełaruskuju movu knihi, kali ŭsie ruskuju dobra viedajuć. Hetyja prablemy treba vyrašać siońnia, bo paźniej budzie vielmi i vielmi składana. Ja prosta baču, što dla mnohich biełaruskich dziaciej naša mova stanovicca zamiežnaj.
Navat moj plamieńnik mnie kaža: «Jak tam budzie pa-vašamu?» Ja sprabuju jamu rastłumačyć, što heta pa-našamu, ale jon, mały, pakul jašče nie razumieje.
— U Biełarusi musić być adna dziaržaŭnaja mova?
— Tak. Jość vielmi dobry prykład Ukrainy. Niekatoryja ruskija kažuć, što ich movu tam zabaraniajuć, ale ničoha padobnaha nie adbyvajecca. Tam razmaŭlajuć i pa-rusku, i pa-ŭkrainsku, ale ŭ krainie adna dziaržaŭnaja mova — ukrainskaja. I praz heta nichto ni z kim nie varahuje.
— Ok. Chto dla vas składaje panteon biełaruskich nacyjanalnych hierojaŭ?
— U pieršy šerah pastaŭlu Tadevuša Kaściušku, Kastusia Kalinoŭskaha i tuju ž Emiliju Plater, jakaja ŭdzielničała ŭ paŭstańni 1830 hoda. Hetyja ludzi natchniajuć svajoj prahaj i volaj da niezaležnaści. Mnie taksama padabajucca Radziviły. Jany mieli ŭłasnaje vojska i byli amal niezaležnymi ad karaloŭ i mahli pajści suprać ułady. Pryjemna, što šlachta składała na našych ziemlach ledź nie 20 pracentaŭ ad usiaho nasielnictva. Zamožnych ludziej chapała.
I ja chacieŭ by, kab ciapier žychary našaj krainy mieli prybytak, zarablali b minimum tysiaču dalaraŭ i ŭśmichalisia. A jak ža čałavieku ŭśmichacca, kali ledź zarablaje sabie na žyćcio?
— Šmat bačyli ŭ Biełarusi vulic u honar Kalinoŭskaha i Plater?
— Vulicy Kalinoŭskaha jość, ale kali ŭ dziaciej spytać, chto heta taki, miarkuju, adkažuć, što piśmieńnik. Mnohija nie viedajuć, bo na aficyjnym uzroŭni niama tych ža šyrokich śviatkavańniaŭ u honar Kastusia. Naprykancy 2019 hoda ŭ Vilni było pierapachavańnie pareštak Kalinoŭskaha, a ŭ nas niekatoryja prosta zamoŭčvali hetuju padzieju i nie źviartali ŭvahi.
— Vy niejak skazali, što sučasny biełaruski himn zdajecca vam nie vielmi patryjatyčnym, tamu čytajecie pierad matčam «Pahoniu» Maksima Bahdanoviča. Jakuju bačycie alternatyvu dziaržaŭnamu himnu?
— Taja ž samaja «Pahonia» albo himn BNR «My vyjdziem ščylnymi radami», tamu što słovy z hetych vieršaŭ nie hublajuć aktualnaści pa siońniašni dzień i ŭzdymajuć nastroj. U ich adlustroŭvajecca charaktar našych prodkaŭ, jakija baranili našu ziamlu, prahaniali ź jaje voraha i ŭzdymali paŭstańni ŭ čas niavoli.
— Na fonie inšych spartoŭcaŭ vy vyhladajecie jak biełaja varona. U mnohich adrozny punkt hledžańnia. Naprykład, viadomaja viaślarka Marharyta Machniova nieadnaznačna vykazałasia nakont biełaruskaj movy.
— Dumaju, što niechta prosta vykarystoŭvaje ludziej, jakija nie raźbirajucca ni ŭ palitycy, ni ŭ historyi. Im heta abyjakava. Miarkuju, kahości ź ich prosta paprasili niešta napisać u svaich sacyjalnych sietkach, a takich abyjakavych vielmi lohka ŭ niečym vykarystoŭvać. Voś i ŭsio.
— Čamu biełaruskija spartoŭcy tak aktyŭna ciapier pačali padtrymlivać Łukašenku?
— Heta jak z COVID-19. Heta ludzi padniavolnyja i atrymlivajuć hrošy ź dziaržaŭnaha biudžetu. Vital Hurkoŭ užo ŭsio skazaŭ pra ich u instahramie: «Kropli, jakija padajuć ź viosłaŭ na ciemia, bolš niebiaśpiečna i razburalna dziejničajuć na pracu hałaŭnoha mozhu, čym udary Buakava Por Pramuka». Mahčyma, niechta ź ich choča zrabić sabie dobruju karjeru i potym źjavicca ŭ palitycy. Chacia viedaju spartoŭcaŭ, jakija nie padzialajuć ich pohlady i dobra razumiejuć situacyju ŭ krainie.
— Jakija emocyi ŭ vas vyklikali padobnyja vykazvańni spartoŭcaŭ?
— Ahidu. Nie viedaju, ich heta mierkavańni ci nie, ale čytać było niepryjemna.
Navošta chłusić? U vas ža baćki jość? My ž usie bačym, jak žyviecca ŭ našaj krainie i kudy my nakiroŭvajemsia? Što adbyvajecca z našym siarednim i małym biznesam? Ja nieadnojčy bačyŭ, jak piensijanierka nie mahła raźličycca ŭ kramie, bo joj prosta nie chapała hrošaj. Hladzieć na padobnaje niemahčyma. Ślozy navaročvajucca.
Heta, biezumoŭna, dobra, što ŭ našaj krainie takuju vialikuju ŭvahu nadajuć sportu i zdarovamu ładu žyćcia, układvajuć u hety siektar hrošy, ale, na moj pohlad, raŭnaznačna treba stavicca i da miedycyny, i da adukacyi.
I dobryja zarobki musiać być nie tolki ŭ spartoŭcaŭ, ale i ŭ nastaŭnikaŭ, i ŭ lekaraŭ. Usio ž taki nastaŭnik i doktar — heta samyja hałoŭnyja prafiesii ŭ našaj krainie.
— U jakim abjomie sočycie za siońniašnim palityčnym žyćciom krainy?
— Nie mahu skazać, što pahłybiŭsia ŭ hety praces, ale asnoŭnyja padziei adsočvaju i patencyjnych kandydataŭ u prezidenty viedaju.
— Chto ź ich vam impanuje?
— Kandydata, jaki b całkam adpaviadaŭ maim pohladam, niama.
— Babaryka ci Capkała?
— Bolš na słychu Babaryka. Čałaviek pravilna razvažaje, ale taja ž pryviazka da «Hazprama» i razvahi pra adzinuju valutu mianie krychu biantežać. Usio ž taki adzinaja valuta — heta ŭsio roŭna dla nas zaležnaść ad inšaj dziaržavy. Dumaju, usio jašče napieradzie, i vysnovy nakont svajho kandydata jašče zrablu.
— Jak vy adreahavali na zatrymańni Cichanoŭskaha i Babaryki?
— A tut navat niama čaho abmiarkoŭvać. Usie ŭsio bačyli. Intervju Śviatłany Cichanoŭskaj ja taksama čytaŭ. U mianie składvajecca ŭražańnie, što heta zvyčajnaja siamja, jakaja nie vałodała 900 tysiačami dalaraŭ. Kali b u ich byli takija hrošy, jany b žyli pa-inšamu.
Što tyčycca Babaryki, to spravy, u jakich abvinavačvajuć jaho i jahonych paplečnikaŭ, čamuści ahučyli tolki tady, kali jon vyłučyŭsia ŭ kandydaty. Chočacca, kab pieradvybarnaja kampanija i vybary prachodzili ŭ sumlennaj baraćbie.
— Łukašenka — adziny čałaviek u Jeŭropie, jaki znachodzicca na pasadzie 26 hadoŭ. Heta narmalna?
— Heta było b narmalna, kali b my kvitnieli, kali b bačyli ŭ ekanomicy pryrost štohod, kali b zarobki pavyšalisia. Ale ž padobnaha ŭ Biełarusi va ŭsim ja nie baču. Tamu 26 hadoŭ — heta zašmat.
— Čaho čakajecie ad budučyni ŭ našaj krainie?
— Ja chaču, kab našyja dzieci paŭsiudna pačali razmaŭlać na biełaruskaj movie. Kab u nas byli biełaruskamoŭnyja škoły i sadki i kab va ŭniviersitecie dzieci taksama mahli b atrymać adukacyju na rodnaj movie. Niechta skaža, što ŭsio pieraličanaje nie samaje istotnaje dla nas i bahaciejšymi ad hetaha my nie staniem. Ale, na moj pohlad, mova — heta mienavita toj padmurak, jaki dapamoža nam zachavać svaju niezaležnaść i admietnaść.
