Вялікі містык юдаізму ці харызматычны лідар? Што кажуць пра Ісуса сучасныя гісторыкі
Ісус з Назарэта пакінуў глыбокі след у гісторыі. У інтэрпрэтацыі хрысціянства ён з'яўляецца ўвасабленнем бога. А што сучасныя гісторыкі кажуць пра яго?
Хрыстос Усёмагутны — адна з найстаражытнейшых ікон. VI ст., манастыр Святой Кацярыны на паўвостраве Сінай. Фота: Wikimedia Commons
Усе сурʼёзныя гісторыкі пагаджаюцца, Ісус з Назарэта сапраўды існаваў. Акрамя Евангелляў і сачыненняў першых хрысціян, пра яго як рэальнага чалавека згадваюць юдэйскі гісторык Іосіф Флавій (37—100 гады), лацінскія аўтары Тацыт (58—120) і Светоній (70—140). Звесткі пра Ісуса маюцца нават у сірыйскага пісьменніка Мара бар Серапіёна (50—?).
Нягледзячы на адсутнасць матэрыяльных доказаў яго існавання, гісторыкі на падставе разнастайных легендарных гісторый, якія былі напісаныя не толькі праз гады, а праз стагоддзі пасля смерці Ісуса, здолелі ўскосна вызначыць некаторыя дэталі яго жыцця.
Аўтар новага даследавання «Ісус для гісторыкаў. Паміж праўдаю і легендай» (Jésus des historiens. Entre vérité et légende) загадчык кафедры «Паходжанне хрысціянства» ў Практычнай школе вышэйшай адукацыі (Парыж) Пьерлуіджы П'ёванэлі (Pierluigi Piovanelli) сцвярджае, што Ісус яшчэ не раскрыў усіх сваіх таямніц. Інтэрвʼю з навукоўцам публікуе Le Monde.
Па словах даследчыка, адкрыццё такіх тэкстаў, як папірусныя кодэксы, вядомыя як Бібліятэка Наг-Хамадзі, у 1947 годзе і Рукапісаў Мёртвага мора ў 1948 гадах зрабілі рэвалюцыю ў даследаванні Ісуса як гістарычнай асобы. Гэтыя тэксты значна пашырылі нашы веды аб інтэлектуальным, духоўным і культурным кантэксце Палесціны таго часу і дазволілі пракласці масты паміж старажытным юдаізмам і Ісусам.
Харызматычны лідар?
Ісус, адзначае П'ёванэлі, уражваў усіх. У некаторых ён выклікаў такі энтузіязм, што некаторыя людзі не вагаючыся кідалі ўсё, нават семʼі, і ішлі за ім. З другога боку, ён выклікаў зацятую варожасць сваіх праціўнікаў.
Сёння Ісуса назвалі б харызматычным лідарам, якім лічыцца асоба, якая выступае ў якасці каталізатара сілы групы і адначасова падтрымліваецца гэтай групай.
Як тлумачыць вучоны, зыходзячы з такога пункта гледжання, ён задаўся пытаннем, як у такім кансерватыўным грамадстве, як Палесціна І стагоддзя, нехта мог развіць такі вялікі давер да сваёй асобы, паказаць сябе здольным супрацьстаяць уладзе — як рэлігійнай, так і палітычнай — і звяртацца да людзей, заяўляючы, што ведае іх блізка, знутры.
У пошуках адказу на гэтае пытанне, адзначае аўтар, ён зацікавіўся містыкай і ўяўленнямі Меркавы — даўняга містычнага вучэння ў юдаізме, якое пачало распаўсюджвацца прыкладна ў І стагоддзі да нашай эры, а ў часы Ісуса мела шмат прыхільнікаў.
У цэнтры гэтага вучэння — гісторыі аб узыходжанні да нябесных палацаў і Пасаду Божага. У класічнай схеме, тлумачыць гісторык, вернік «узносіцца на нябёсы» падчас містычнага вопыту. Пры гэтым ён праходзіць праз сем узроўняў (Сем Нябёсаў) перад тым як трапляе ў тронны зал, дзе сустракаецца з Вобразам Божым. Пасля сустрэчы ён пераменены вяртаецца на зямлю з каштоўнай інфармацыяй.
Сляды гэтага містычнага вучэння можна адшукаць у Старым Законе, калі прарокам Ісаю (Кніга прарока Ісаі, раздзел 6) і Ізекіілю (Кніга прарока Ізекііля, раздзелы 1 і 10) былі з'яўленні «Пасада Божага». У «Кнізе Еноха» — апакрыфічным тэксце Старога Закону, які знойдзены сярод Рукапісаў Мёртвага мора і датуецца III стагоддзем да нашай эры, развіваецца ідэя пра вернікаў, якіх «вынеслі» і таемным чынам узнеслі ў палац божы, размешчаны «на нябёсах». Там яны атрымлівалі асалоду аўдыенцыі адзін на адзін.
Ісус — містык юдаізму
Гэтыя сведчанні, на думку гісторыка, даюць падставы для гіпотэзы аб тым, што Ісус быў пасвячоны ў экстатычныя тэхнікі Меркавы да пачатку сваёй грамадскай дзейнасці. Гэта магло адбыцца яшчэ ў Галілеі, ці то падчас вучнёўства ў Яна Прадвесніка, ці то калі яго ўтаямнічылі настаўнікі з грамады есеяў. У кожным разе амаль бясспрэчны, на думку П'ёванэлі, той факт, што Ісус быў адным з першых вялікіх містыкаў юдаізму, што і магло ўсяляць у яго вялікую ўпэўненасць.
Вучоны прапануе згадаць эпізоды як з кананічных, так і апакрыфічных Евангелляў, якія, на яго погляд, нагадваюць містычныя візіі Ісуса. У так званым «Евангеллі Збаўцы» — апакрыфічным творы, напісаным на копцкай мове ў IV—V стагоддзях — можна прачытаць аб тым, што Ісус, прыйшоўшы з апосталамі на гару, пачынае разам з імі ўзыходжанне на нябёсы, якое павінна прывесці іх да «Пасада Айца».
А ў «Евангеллі ад Марыі» — іншым апакрыфічным тэксце, Марыя Магдаліна паказана як любімая вучаніца Ісуса, якой ён перадаў свае патаемныя сакрэты, перажывае ўзнясенне і супрацьстаіць «сямі сілам», што вельмі блізка да апісання ў Меркаве.
У кананічных Евангеллях, адзначае даследчык, у Ісуса таксама прысутнічаюць з'яўленні, ён перажывае формы трансу, які нагадвае вопыт Меркавы. Аднак гэтыя элементы менш адназначныя.
Малітва ў Гефсіманіі, Генрых Хофман, 1890. Фота: Wikimedia Commons
Сярод іх: апісанне хрышчэння, падчас якога нябесны голас звяртаецца непасрэдна да Ісуса і спасылае Дух Святы, спакушэнне дʼяблам на саракавыя суткі посту ў пустыні (яго аўтар лічыць галюцынацыяй), сцэна апафеозу Ісуса на вяршыні самай высокай з Галілейскіх гор, калі нечакана раздаецца голас з нябёсаў (Евангелле ад Марка, 9, 2—8), малітва Ісуса ў Гефсіманскім садзе, калі да яго спускаецца анёл, малітва на гары (Евангелле ад Марка, 6, 46—48), з якой ён бачыць сваіх вучняў за сотні метраў ад сябе ўнізе.
Але гэтыя сцэны далёкія ад апісаных у Меркаве. Гісторык дапускае, што апавяданні маглі быць перапрацаваныя, і некаторыя элементы змененыя першымі хрысціянамі, які асабліва не хацелі на іх спасылацца.
Адпаведна Меркаве вернік — Ісус ці іншы чалавек — можа ўзняцца да Бога, а пасля вярнуцца ўніз на зямлю і падзяліцца сваімі ведамі з іншымі вучнямі, якія ў выніку самі могуць перажыць той жа досвед. А гэта зусім не тое пасланне, якое перададзена ў гісторыі пра Ісуса як пра бога, які на некаторы час увасобіўся ў чалавека, перад тым як вярнуцца на нябёсы.
Чытайце яшчэ:
Біблія на беларускай мове: цяжкасці перакладу
Як выглядаў Ісус? Крыміналісты паспрабавалі даць адказ
Як выбраць паміж «ласкай» і «благадаццю» і з чаго лепш пачынаць Новы Запавет
и все перевирают