«Згаладаўся па вершах». Зміцер Вішнёў расказаў пра будучыя кнігі і лабараторыю творчасці
Новая эпоха раскідала беларускіх літаратараў па свеце, знішчыла былыя асяродкі, дзе ўсе маглі раз-пораз сустракацца і дзяліцца досведам. Адной з такіх пляцовак была кнігарня і выдавецтва «Галіяфы» з нязменным кіраўніком — паэтам і празаікам, мастаком і культуртрэгерам Змітром Вішнёвым, які цяпер жыве ў Германіі. Bellit.info гутарыць з вядомым аўтарам пра тое, што можа падтрымліваць пісьменніка ў гэты складаны час.
— Калі мы нешта губляем, надта каштоўнае, важнае, да нас прыходзяць роспач і крыўда. Што за пачуцці апаноўваюць вас, чалавека, якога пазбавілі справы жыцця, зруйнавалі працу дзясяткаў гадоў?
— Зразумела, што я ніколі б сам не стаў закрываць выдавецтва «Галіяфы», якому аддаў ладны кавалак жыцця — пятнаццаць гадоў. Нягледзячы на шматлікія цяжкасці — шалёную арэнду, падаткі — праект быў паспяховым. За шмат гадоў вакол выдавецтва сфармавалася вялікае кола аўтараў (з улікам альманаху «Тэксты», лічба сягала далёка за сотню).
Апроч таго, была адладжаная праца з карэктарамі, рэдактарамі, вярстальнікамі, дызайнерамі, мастакамі, перакладчыкамі. Мы выдавалі ў сярэднім 50 арыгінальных пазіцый на год. Прыярытэтнымі былі кнігі айчынных літаратараў. Выдавецтва — гэта ж не жывы арганізм: калі закрылася адно, пры жаданні можна стварыць і новае. Зразумела, што ўвесь гэты працэс каштуе неймаверных высілкаў.
«Галіяфы» цяпер застаюцца толькі валанцёрскім праектам пры выдавецкай ініцыятыве «33 кнігі для іншай Беларусі». Замест выдання 50 кніг на год мы будзем дапамагаць у падрыхтоўцы да друку некалькіх беларускіх кніг. Нядаўна, супольна са швейцарскім выдавецтвам Diaphanes, была выдадзена анталогія «Нетутэйшыя: Reversion. Беларуская эксперыментальная драматургія («ТВЛ», «Бум-Бам-Літ»)».
У кожнай гісторыі шукаеш станоўчыя моманты. Цяпер я асабіста маю магчымасць больш актыўна займацца ўласнай творчасцю — пісаць кнігі і карціны. І атрымліваю ад гэтага вялікі кайф.
— А што яшчэ трымае? У чым знайшоўся сэнс?
— А сэнс ніколі і не губляўся — сям’я, творчасць. Гэта трымала і працягвае трымаць.
— Загаварылі пра творчасць. Ці пішацца зараз? І пра што хацелася б напісаць?
— Пішацца. Рознае і ў розных жанрах. Да прыкладу, да выезду з Беларусі я ўвогуле гадоў з сем не мог пісаць вершы. А калі летась выехаў на дзве месячныя літаратурныя рэзідэнцыі — спачатку ў Швецыю, у Амоль, потым у Нямеччыну, у Віперсдорф, — усё раптам змянілася: вершы пасыпаліся як грыбы ў кошык. Я адчуў, што вельмі згаладаўся па паэзіі.
Досыць доўга я забіваў унутры вершы і пачуцці як нешта непатрэбнае і недарэчнае. І толькі калі я вырваўся з беларускага канцлагера, мяне нібыта прарвала — я не мог супакоіцца. Новыя вершы запісваліся літаральна штодня. Цяпер пішуцца таксама і эсэ, апавяданні, патрошку працую над вялікай прозай.
Пра што пішацца? Пра тое, што адбываецца вакол, пра тое, што хвалюе, пра Берлін, дзе цяпер жыву, пра сяброў, пра вайну, пра рэпрэсіі ў Беларусі, пра капітана Бараду. Хацеў бы дапрацаваць раман цягам найбліжэйшых месяцаў.
Цяпер над маім зборнікам паэзіі «Непадпарадкаванне» працуюць перакладчыца на нямецкую мову Ніна Велер і рэдактарка Ірына Герасімовіч. Мяркуецца, што кніга выйдзе ў наступным годзе ў адным з нямецкіх выдавецтваў адразу па-беларуску і па-нямецку.
Фота: Maximilian Gödecke
— Дзякуючы творцам, увайшоў у жыццё такі панятак, як плённая часіна дня/года. А напраўду, калі вам пішацца найлепш?
— Ведаю, што некаторыя пішуць па начах, а ў мяне ж наадварот самы плённы час — гэта першая палова дня. Даволі часта я раблю шмат запісаў у нататніку, потым пераношу іх на камп'ютар. Увогуле для мяне важна, калі я нешта запісваю, каб пад рукой была белая папера, бо на разлінеенай альбо ў клетачку мне працаваць нязручна. Бывае, што пішу і адразу на камп'ютары.
— Каб мне тварыць — дык трэба самота, зручная клавіятура, пачак цыгарэт і кава. І яшчэ каб ад раніцы з жонкай не пасварыўся. І каб з роднымі ўсё было добра. А вам?
— Раней у мяне была ўстойлівая звычка пісаць пад шум. Дачка крычыць ці спявае, у нешта гуляецца, ці нехта грыміць — я проста псіхалагічна адасабляўся ад усяго, анічога не заўважаў і працаваў над кнігай. Цяпер зноўку прызвычаіўся да камфорту — пішу зранку пасля таго, як адводжу дачку ў школу.
Падабаецца займацца творчасцю за шырокім сталом, які не завалены кнігамі, а нагадвае ўзлётную паласу. Безумоўна, кубак добрай чорнай кавы без цукру стымулюе да паглыблення ў тэкст. Увогуле люблю занатоўваць падчас вандровак — у цягніках, гатэлях, парках. Заўважыў, што мне добра пішацца, калі надыходзіць дэпрэсія ці пасля нейкай сваркі.
— Перад тым як сесці за працу… У вас ёсць нейкі асаблівы рытуал перад пачаткам працы ці перад пачаткам нечага новага?
— Напраўдзе, па-рознаму — усё залежыць ад абставінаў. Вельмі добра стымулююць да працы дэдлайны. Гэта, вядома, не тычыцца паэзіі, але добра спрацоўвае з эсэістыкай і прозай. Калі ведаеш, што праз тыдзень табе трэба здаць тэкст у выдавецтва, — сядаеш і пішаш.
Калі дэдлайн на цябе не цісне, можна доўга хадзіць вакол пісьменніцкага стала і, як кажуць, раскачвацца і прыдумляць сабе розныя адмазкі. Маўляў, сёння не пішацца, альбо сёння кепскі настрой, ці вось фабула не выбудоўваецца і гэтак далей. Я б жартам дадаў: трэба зрэдчас для сябе прыдумляць рытуал пад назвай «даць сабе чароўнага выспятка».
Дарэчы, пра каву, стол, паперу я ўжо казаў. Насамрэч, калі тэкст прэ, яго можна запісваць дзе заўгодна і на чым заўгодна.
— А дзеля чаго мы пішам і творым?
— Цудоўнае пытанне. І кожны адкажа сапраўды па-свойму. Хтосьці піша дзеля славы, хтосьці — дзеля грошай. Для кагосьці гэта можа быць псіхатэрапіяй.
Памятаю, у падлеткавым узросце я чытаў кнігу Андрэ Маруа «Тры Дзюма» і па-добраму зайздросціў Аляксандру Дзюма, які вельмі шмат пісаў, многа зарабляў, п’янстваваў — словам, жыў напоўніцу. Напэўна, шмат хто з нас марыў тады быць такім самым, запатрабаваным пісьменнікам.
Зайздросціў я тады, як гэта і не дзіўна цяпер, таксама Сервантэсу, які ў вязніцы стварыў свой знакаміты раман пра Дон Кіхота.
Самому мне сёння ўжо цяжэй адказаць на пытанне, навошта я пішу. Па-першае, я, напэўна, ужо і не магу без гэтага. Па-другое, гэта тое, што ў мяне лепш за ўсё атрымліваецца. Хочацца напісаць кнігу, якая будзе наватарскай і значнай.
— Кажуць: кожнаму аўтару — свой чытач. Можа, ёсць нешта ненатуральнае ў тым, калі адныя пісьменнікі літаральна абагаўляюцца ўсімі, а іншыя зусім невядомыя? Ці так павінна быць?
— Не думаю. Я перакананы, што ў сучаснай беларускай літаратуры шмат вектараў пераблытаныя.
Да прыкладу, сёння амаль кожны аўтар імкнецца залічыць свае творы да інтэлектуальнай літаратуры. Хоць большасць імёнаў, якія сёння на слыху, хутчэй працуюць на масавага спажыўца. І чытач гэты міф таксама легітымізуе, бо паведаміць сябрам, што ты прачытаў кнігу інтэлектуальнай паэзіі ці прозы, гэта значыць нібыта спрычыніцца да клуба абраных. Гэта нібыта крута. Таму мы і здзіўляем даволі часта замежнікаў сваёй літаратурнай папсой, якую выдаем за інтэлектуальны прадукт.
Да чаго гэта я вяду? На мой суб’ектыўны погляд, нашыя напраўдзе важныя сучасныя аўтары пакуль зусім не на слыху сярод айчыннага чытача, тым больш яны амаль невядомыя для замежнікаў. Бо
часцей за ўсё сёння перакладаюць на замежныя мовы самых актыўных і напорыстых, тых, што ўмеюць самапіярыцца. Але гэта не паказальнік літаратурнага ўзроўню.
Таму я думаю, што ў кожнага таленавітага пісьменніка свой непаўторны і пакручасты шлях і свой чытач.
— Наастачу: а чаго хочацца найбольш? Вось каб заўтра прачнуцца — і яно было?
— Прачнуцца ў бацькавай хаце разам з мамай і татам, папіць разам гарбаты, пагаманіць…
Чытайце таксама:
Выдавец Зміцер Вішнёў: Я вырашыў пакуль не спяшацца дахаты
Зміцер Вішнёў: «Галіяфаў» больш не будзе, і ў кніжнай прасторы пры цяперашнім рэжыме няма перспектыў
Агучаны кароткі спіс намінантаў прэміі імя Карласа Шэрмана для перакладчыкаў
