Polskija damy i biełaruskija zakutočki
U Lidzie Sajuz palakaŭ maje dvuchpaviarchovy katedž, pabudavany ŭ siaredzinie 90-ch. Ź miascovych biełaruskich arhanizacyjaŭ tolki ŭ Tavarystva biełaruskaj movy jość maleńki, nieramantavany pakojčyk. U Baranavičach miascovy «Klub polski» zajmaje ŭłasny dvuchpaviarchovy dom u centry horadu. Ź biełaruskich arhanizacyj maje arandavany pakojčyk u hateli «Haryzont» miascovaja filija Fondu bratoŭ Łuckievičaŭ. Inšyja i taho nia majuć. Takija ž dyspraporcyi ŭ dziasiatku inšych zachodniebiełaruskich haradoŭ i miastečak — tych «kulturnych miastečak», ź jakich, u spadziavańniach aktyvistaŭ biełaruskaha ruchu i ichnych dabradziejaŭ, mieli raspačacca nacyjanalnaje adradžeńnie i rost hramadzianskaj supolnaści.
U Redakcyju «NN» pryjšoŭ čytač pachodžańniem ź Ivianca i prapanavaŭ napisać pra Polski Dom u jaho na radzimie. Hetak vyjšła, što padrychtoŭka materyjału supała z pryjezdam praf.Pastusiaka na adkryćcio pomnika Mickieviču ŭ Miensku. Źbieh vypadkovy, ale vysoki vizyt niepalityčnaha charaktaru — takoha nie było ad 1996 h. — byŭ nasyčany pieradusim sustrečami z pradstaŭnikami polskaj mienšaści, što stvaraje adpaviedny kantekst dla temy našaha siońniašniaha numaru (staronka 7).
U biełaruskaj palitycy Polščy zaŭvažnyja dźvie linii, sproščana nazaviom ich linijaj Hiedrojca i linijaj endekaŭ. Pryjarytety, sfarmulavanyja ŭ kole paryskaj «Kultury», — heta ŭmacavańnie niezaležnych i dobrasusiedzkich nacyj u Biełarusi, Litvie i Polščy. Polščy nia treba, kab Horadnia, Vilnia, Lvoŭ byli polskimi, joj važna, kab jany naležali siabroŭskim — i mocnym — dziaržavam, pry nieparušnych pavajennych miežach. Tak razumieŭ polskija nacyjanalnyja intaresy narodžany ŭ Miensku Ježy Hiedrojc. Linija nacyjanał-demakrataŭ praduhledžvaje padtrymku «polskaści» skroź, dzie heta mahčyma, dy razhladaje tutejšych katalikoŭ jak palakaŭ, a biełaruski ruch i biełaruskuju dziaržaŭnaść — nie jak partnera ci chaŭruśnika, a jak kankurenta i praciŭnika.
Umacavańnie polskich upłyvaŭ navat tam, dzie heta na škodu biełaruskamu stanaŭleńniu, — heta supiarečnaść z pryncypami koła «Kultury». Choć na słovach u polskaj dyplamatyi daminuje linija Hiedrojca, u realnych spravach, jak pakazvaje razbudova Damoŭ polskich z usioj ichnaj dziejnaściu, pieravažaje ŭtapičnaja linija endekaŭ.
Psychalahična takaja sytuacyja mocna hniacie biełaruskich aktyvistaŭ.
Nacyjanalizm asobnych pradstaŭnikoŭ polskaje mienšaści — takich, jak kiraŭnik Sajuzu palakaŭ Tadevuš Kručkoŭski ź jahonaj słavutaj acenkaj kolkaści palakaŭ u Biełarusi ŭ 1,5 młn (h.zn. praciaham atajesamleńnia katalickaha vieravyznańnia z polskaj nacyjanalnaściu, niahledziačy na Kupału, Hadleŭskaha, Paźniaka i niahledziačy na samavyznačeńnie ludziej), — hety nacyjanalizm vialikich statystyčnych efektaŭ nia robić, navat kali na tych ža pazycyjach staić para dziasiatkaŭ ksiandzoŭ-iredentystaŭ.
Tym nia mienš, pazycyja Kručkoŭskaha — znachodka dla antyzachodnie nastrojenych rusafiłaŭ. Dla takich, jak Kručkoŭski, — biełarusy nia nacyja. Niezdarma za takija teoryi jašče ŭ 1910 h. uchapiŭsia Sałanievič z čarnasociencami. Im valej było, kab usie kataliki pierarabilisia ŭ palakaŭ, a pravasłaŭnyja — u rasiejcaŭ, čym kab kataliki i pravasłaŭnyja razam uśviedamlali siabie biełarusami. Padzialaj i ŭładar — pra toje pisała «NN» jašče 93 hady tamu. Što lepš na ruku rusafiłam, čym takoje dzialeńnie, pry jakim ź biełaruskaje nacyi adrynajecca jaje zachodniaja składovaja? Što lepš dla ich, jak pieratvareńnie katalikoŭ u inšych? Dyk voś, hetaja pazycyja znachodzić padtrymku i za Buham.
Pabudova bolš čym dziasiatka Polskich damoŭ nie mahła adbycca biez maŭklivaje sankcyi aficyjnaha Miensku. Investycyi ŭ mienšaść nie ŭjaŭlajuć palityčnaje pahrozy dla režymu, jany nie niasuć taho patencyjału, jaki majuć investycyi ŭ bolšaść. Hetaksama režym cierpić razbudovu habrejskaje infrastruktury. Biełaruskaha ž ruchu ciapierašniaja administracyja baicca jak ahniu — zabaraniaje Licej, hazety, arhanizacyi. Kab liceisty mahli ź dziaržaŭnaha budynku A pierajści ŭ niedziaržaŭny budynak B, nie zabaraniali b — razumieli b biessensoŭnaść takich zachadaŭ. (Dumaju, paśla hetaha prykładu nia treba tłumačyć, čamu ja nie razhladaju biełaruskuju dziaržaŭnuju in-frastrukturu — muzei, škoły i h.d. — jak biełaruskuju ŭ hetym kantekście. Na jaje niezaležnaj biełaruskaj supolnaści niama jak abapiercisia.)
Ivianiec ciapier maje dva kaścioły z uchiłam u palščyznu, carkvu z uchiłam u rasiejščynu, polski dom kultury i rasiejskamoŭnuju — voś jon, vynik niebiełaruskaje śviadomaści pry čyściutkaj biełaruskaj movie ŭ pobycie — škołu. A biełaruskaść pa-raniejšamu pierachoŭvajecca i hartujecca najbolš u chatach. Kab choć adzin z elementaŭ žyćcia miascovaje supolnaści byŭ źbiełaruščany, mnohaje pajšło b inakš u miastečku. Dastatkova paraŭnać, kolki dziejačoŭ niezaležnaha hramadztva i biełaruskaj kulutry vyjšła z Rakava, dzie škoła ŭ saviecki čas była biełaruskaju i ciapier zastajecca takoj, i kolki ź Ivianca.
Uźnimajučy hetuju prablemu, hazeta ni na koha nie narakaje, prosta kanstatuje horkija dla biełaruskaha ruchu fakty.
Nie vina Polščy, i tym bolš Sajuzu palakaŭ Biełarusi, što biełarusy ničoha nia majuć. Prašu kleŭretaŭ nie turbavacca: «Naša Niva» nia z tych, kamu dla ščaścia treba, kab susied pahareŭ. Ničyja nie vina, ale supolnaja biada.
Stvareńnie takich asiarodkaŭ, jak Polskija damy, praca ź miascovymi supolnaściami — heta ŭzor dla biełaruskaha nacyjanalnaha ruchu. Kab pieraniać hety ŭzor, patrebnyja hrošy. Ciapier ich niama na pabudovu navat adnaho, nia toje što šasnaccaci Biełaruskich damoŭ. Možna doŭha pieraličać pryčyny, čamu biełaruski ruch ciapier taki biedny. Adnak ža niekali los uśmichniecca j biełarusam.
Vialikaje serca musić mieć taja nacyja, što dziela padtrymki kultury inšaha narodu, jakoj pahražaje niebiaśpieka, hatovaja adračysia padtrymki svajho, ale to była b sapraŭdy vialikaja nacyja.
Barys Tumar
