Padarunak da Dnia piśmienstva, abo Viartańnie Otana Hiedemana
Jon sabraŭ unikalny poŭny materyjał pra historyju Hłybokaha, Drui, Łužkoŭ, Paazierja.
Adzin žurnalist, paśmichajučysia, niadaŭna skazaŭ mnie, što peŭnyja hłybockija čynoŭniki pierad Dniom biełaruskaha piśmienstva pierakvalifikavalisia ŭ historykaŭ i zaniatyja ciapier stvareńniem opusaŭ.
Što ž, daj Boh. Tolki b nie pajšli jany pa šlachu svaich kaleh — hancavickich čynoŭnikaŭ, jakija letaś da Dnia piśmienstva vypuścili knižku ab pravasłaŭnych chramach rajona, a aŭtarstva jaje prypisali až dvum adździełam rajvykankama. Z druhoha boku, ja bolš čym upeŭnieny, što čynoŭniki, pišučy pra minuŭščynu Hłybokaha, nie ŭtruć nos Otanu Hiedemanu. Naadvarot, buduć śpisvać u jaho.
Otan Hiedeman?
Byŭ u mižvajenny čas taki daśledčyk. Hienadź Kachanoŭski nazvaŭ jaho (u druhim tomie Encykłapiedyi historyi Biełarusi) biełaruskim historykam, krajaznaŭcam, pryrodaznaŭcam i piedahoham.
Dumajecca, heta pamyłka.
Otton Hedemann, syn dackaha niemca,Trapiŭšy ŭ 1935 hodzie pieršy raz u Hłybokaje, historyk prysutničaŭ tam na žałobnaj imšy z pryčyny śmierci maršała Juzafa Piłsudskaha — stvaralnika i mahilščyka Polskaj Respubliki.inžyniera-mielijaratara Mahnusa Hiedemana, jaki pryjechaŭ na zarobki ŭ Rasijskuju impieryju, i tutejšaj polki Jadvihi Andrejeŭskaj (nie Andžejeŭskaj!), narodžany ŭ Rečyckim paviecie, Otan Hiedeman da kanca svajho žyćcia pačuvaŭsia palakam i byŭ polskimpatryjotam-ramantykam .
U biełaruskim horadzie Hłybokaje Hiedeman pieražyvaje pryliŭ patryjatyčnych pačućciaŭ: «Boh i Ajčyna!». Za čatyry hady da vieraśnia 1939 hoda jon, jak vidać, nie pradčuvaŭ kanca Polskaj Respubliki — chvoraj na šavinizm, ksienafobiju, pychu, razadranaj unutranymi supiarečnaściami, ekanamična i technična adstałaj.
Zrešty, O. Hiedeman tut nie vyklučeńnie. Jaho vyklučnaść u tym, što jon zakachaŭsia ŭ toj kraj, u jakim žyŭ, — u histaryčnuju Vilenščynu (dakładniej, va ŭschodniuju častku jaje), — vyvučaŭ jaho minuŭščynu i pisaŭ pra jaho knihi. Niachaj sabie jon hladzieŭ na kraj praz polskuju pryzmu, dla nas majuć kaštoŭnaść nie ideałahiemy, nie zababony, a tyja abjektyŭnyja fakty, źviestki, jakija zdabyŭ i apublikavaŭ daśledčyk.
Možna kanstatavać fakt:
sioleta tvorčaja spadčyna O. Hiedemana ŭ značnaj miery viarnułasia i — bolš za toje — źbiełaruščyłasia, bo čatyry jahonyja knihi vyjšli na našaj movie.
Siem hadoŭ tamu ja pisaŭ pra toje, što Pastavy — adzin ź niamnohich rajonnych haradoŭ Biełarusi, u jakim jość niekazionny kulturny asiarodak i ŭ jakim stvarajucca duchoŭnyja kaštoŭnaści. Pisaŭ pra tamtejšych krajaznaŭcaŭ i knihi, jakija jany vypuścili. Pisaŭ i ab krajaznaŭčym časopisie «Našy karani». Časopis voś užo katory hod nie vychodzić. Pryčynaj tamu nie hetak brak srodkaŭ, jak palityčnyja abstaviny. U nas u krainie łajalnaść da režymu vyražajecca ŭ admovie ad samadziejnaści, h. zn. ad dziejnaści, nie sankcyjavanaj uładami. A pakolki ciapierašniaja ŭłada i biełaruskaja kultura — rečy ciažkasumiaščalnyja, dyk niekatoryja aŭtary «Našych karanioŭ» zmušanyja byli spynić supracoŭnictva z časopisam tolki tamu, što jaho vydańnie nie sankcyjavana ŭładami. Adnak heta nie aznačaje, što praca pastaŭskich krajaznaŭcaŭ spyniajecca.
Na hety raz krajaznaŭcy Michał Hil i Uładzisłaŭ Laskoŭski vyrašyli pakazać dasiahnieńni mižvajennaha krajaznaŭstva, jakoje, što ni kažy, mieła «pad palakami» peŭnyja i nieaby-jakija dasiahnieńni. I jany źviarnulisia da spadčyny O. Hiedemana.Sioleta M. Hil i U. Laskoŭski pierakłali i vydali ŭ biblijatecy časopisa «Našy karani» čatyry knižki polskaha krajaznaŭca i historyka: histaryčny narys «Hłybokaje», «Druja — mahdeburski horad», «Daŭnija puščy i vody» (havorka ŭ daśledavańni nie tolki ab pryrodnych bahaćciach uschodniaje častki histaryčnaj Vilenščyny, ale i pra takija zaniatki i promysły, jak vyrab patašu, klopak, belek i mačtaŭ (viadoma ž, i na ekspart), palavańnie, bortnictva i rybałoŭstva), a taksama pra «Valeryjanaŭskija škoły ajcoŭ pijaraŭ łužeckich» — hałoŭnym čynam pra škołu u Łužkach (nacisk na pieršym składzie) byłoha Dzisienskaha pavieta.
Nielha skazać, što ŭsie čatyry knižki O. Hiedemana ŭ pierakładzie na biełaruskuju movu atrymalisia adnolkava jakasnymi. Michału Hilu (i ja kazaŭ jamu pra heta), pierš čym addać u druk knižku ab Drui, treba było pakazać jaje historyku, bo nielha nazyvać zasiadacielami tych, kaho ŭ našych mahdeburskich haradach nazyvali łaŭnikami. Jość u pierakładzie i inšyja terminałahičnyja niedakładnaści.
Nie paškodziła b pakazać pierakład i dobramu fiłołahu, kab toj «pachadziŭ» jak stylredaktar. Dobraja redaktura nie paškodziła b i knizie pra łužeckich pijaraŭ.
I ŭsio ž nie mienš, a bolš važna adznačyć toje, što knižki O. Hiedemana ŭ pierakładzie na biełaruskuju vyjšli ŭ hod, kali Dzień biełaruskaha piśmienstva budzie adznačacca ŭ Hłybokim — u horadzie, historyju jakoha daśledavaŭ polski krajaznaŭca.
Da pierakładu knihi «Hłybokaje: histaryčny narys» ciažka pradjavić niejkija istotnyja pretenzii. Sama ž knižka i praz 77 hod paśla jaje pieršapublikacyi zastajecca najbolš kaštoŭnym daśledavańniem historyi Hłybokaha. Upeŭnieny: hłybockim čynoŭnikam, jakija vyrašyli pierakvalifikavacca ŭ historykaŭ, abyści i abjechać hetuju pracu O. Hiedemana nie ŭdasca.Chiba što jany buduć pisać pra savieckaje Hłybokaje… Toje samaje možna zahadzia skazać i ab brasłaŭskich čynoŭnikach, kali jany taksama nadumajucca pieravalifikavacca ŭ historykaŭ dy pisać ab Drui.
Zastajecca paškadavać, što histaryčny narys Otana Hiedemana «Hłybokaje» ŭbačyŭ śviet nie ŭ drukarni ź jakasnym abstalavańniem, a vyjšaŭ samvydatam nakładam usiaho 200 asobnikaŭ.Vydadzienaja na vysokim palihrafičnym uzroŭni, hetaja kniha — sama pa sabie dobry padarunak da Dnia piśmienstva — zrabiła b honar jaje drukaram. Ale takija našy
Hiedeman O. Hłybokaje. Histaryčny narys / pierakład z poł. M. Hila. — Hłybokaje; Pastavy, 2012. — 60 s. (Biblijateka časopisa «Našy karani»)
Hiedeman O. Druja — mahdeburski horad / pierakład z poł. M. Hila. — Pastavy, 2012. — 104 s. (Biblijateka časopisa «Našy karani»)
Hiedeman O. Daŭnija puščy i vody / pierakład z poł. M. Hila. — Pastavy, 2012. — 96 s. (Biblijateka časopisa «Našy karani»)
Hiedeman O. Valeryjanaŭskija škoły ajcoŭ pijaraŭ łužeckich / pierakład z poł. U. Laskoŭskaha. — Pastavy, 2012. — 92 s. (Biblijateka časopisa «Našy karani»)
