Ada Rajčonak: Pakul žyvaja, budu pracavać na karyść Biełarusi

Ada Rajčonak zasnavała niedziaržaŭny muziej u Hiermanavičach, ładzić mastackija plenery, bardaŭskija fiestyvali, navukovyja kanfierencyi, uznačalvaje kulturna-aśvietnicki centr imia Drazdoviča. U 2010-m hiermanavickaja aśvietnica stała łaŭreatkaj premii imia Vasila Bykava «Za svabodu dumki», jakuju ŭručaje «Ruch za Svabodu». Jak stałasia, što nastaŭnica rasiejskaj movy z pravincyi hłyboka zacikaviłasia biełaruskaj kulturaj?

— Ja daŭno zajmałasia krajaznaŭstvam, mastackaj samadziejnaściu, — raskazvaje Ada Eljeŭna. — Kiravała ansamblem «Hiermanavickija viačorki», jaki hrymieŭ na ŭsiu vobłaść. Rabiła školny muziej bajavoj słavy… Adnojčy prybieh uviečary školny vartaŭnik, kaža, što da mianie hości pryjechali, čakajuć u nastaŭnickaj.

Ja pryjšła — a tam moładź. Niezvyčajnaja, jany ŭsie razmaŭlali pa-biełarusku. My ź imi hutaryli až da samaj ranicy. Ja padumała: našy dzieci zmahajucca za Biełaruś, a ja što rablu?

— Vy zasnavali ŭ Hiermanavičach dva muziei. Raspaviadzicie, jak heta było.

— Spačatku, kali pracavała ŭ škole, maje ekspanaty stajali ŭ kłasie — na voknach, kala ścienaŭ. Potym dali pakojčyk, druhi, a miesca nie chapała. Vyrašyli padzialić materyjały školnaha muzieja. Nam dali pamiaškańnie ŭ pałacy hrafaŭ Šyranaŭ. Heta byŭ etnahrafičny muziej, a ŭ škole zastaŭsia muziej bajavoj słavy.

Paśla byŭ zasnavany druhi muziej — litaraturna-mastacki, imia Michasia Rajčonka. Vykupiła častku doma, muziej adčyniŭsia 5 žniŭnia 2005 hoda. Dziasiatki karcin, i sotni knih z aŭtohrafami.

Vielmi mnohija piśmieńniki sa mnoj siabrujuć, i dasyłajuć mnie novyja knihi.

Da mianie pryjazdžajuć ludzi nie tolki z našych miascovaści, ale i z haradoŭ.

Moładź pryjazdžaje, vieterany pryjazdžajuć. Z Mahilova, Połacka, Navapołacka, Viciebska.

— A jak uźnik kulturna-aśvietnicki centr imia Jazepa Drazdoviča?

— Majo vychavańnie biełaruskaje zaviaršyŭ Aleś Maračkin.

Jon padšturchnuŭ mianie zajmacca tvorčaściu Drazdoviča. Tak uźnik kulturna-aśvietnicki centr imia Jazepa Drazdoviča.

Kali pačali pracavać, amal nichto nie viedaŭ, chto taki Drazdovič, tolki starejšyja žychary pamiatali.

Navat dekan mastacka-hrafičnaha fakulteta Viciebskaha univiersiteta nie viedaŭ, chto taki Jazep Drazdovič. Pačali ładzić mastackija plenery, konkursy dziciačych malunkaŭ, pryśviečanych mastaku. Praviali dzieviatnaccać drazdovickich pleneraŭ.

Pry našym udziele źjaviłasia skulpturnaja kampazicyja ŭ Minsku ŭ Trajeckim pieradmieści — «Viečny vandroŭnik». Tak my viarnuli ź niebyćcia imia Jazepa Drazdoviča.

Moj syn Michaś byŭ pieršym staršyniom centra imia Drazdoviča. Jon byŭ paet, piśmieńnik, krajaznaŭca. Pracavaŭ vykładčykam Viciebskaha ŭniviersiteta, vučyŭsia ŭ aśpirantury. Nikoli nie razmaŭlaŭ na ruskaj movie. Kali ŭ razmovie ź im choć adno słova rasiejskaje ŭstaŭlu, zaŭsiody kazaŭ: «Mama, kali ty navučyšsia razmaŭlać pa-ludsku?»

…Jon trahična zahinuŭ u 1999 hodzie. Paśla hetaha ja ŭznačalvaju Centr Drazdoviča.

— Dzie Vy biarecie siły dla svajoj pracy?

— Ja praciahvaju spravu Michasia, niabožčyka. Ja jamu słova dała, što praciahnu jaho spravu, pakul maju siły.

— Jakija majecie płany ŭ hramadskaj, kulturnickaj dziejnaści?

— Pracavać na karyść Biełarusi, pakul žyvaja. Zaraz voś rychtujusia da bardaŭskaha festu. Bližejšym časam buduć praviedzienyja krajaznaŭčaja kanfierencyja i mastacki plener. Nu, i jak zaŭsiody, ekskursii pa muziei. Leta pačniecca, pačnuć pryjazdžać ludzi ŭ muziej.

* * *

Ada Rajčonak naradziłasia 10 krasavika 1937 u Viciebsku. U 1943, u šaścihadovym uzroście, razam z maci trapiła ŭ kancentracyjny łahier kala Lepiela. Cudam uratavałasia ad rasstrełu ŭ červieni 1944. U 1957 skončyła Połackuju piedahahičnuju vučelniu, u 1966 — Pskoŭski piedahahičny instytut.

Pracavała nastaŭnicaj rasiejskaj movy i litaratury ŭ miastečku Hiermanavičy Šarkaŭščynskaha rajona. Z pačatku 1990-ch aktyŭna zajmajecca kulturnickaj dziejnaściu.

Zasnavalnica etnahrafičnaha muzieja imia Jazepa Drazdoviča i pryvatnaha litaraturna-mastackaha muzieja imia Michasia Rajčonka. Z 1999 hoda — staršynia hramadskaj arhanizacyi «Kulturna-aśvietnicki centr imia Jazepa Drazdoviča. Siabra Tavarystva biełaruskaj movy imia Franciška Skaryny i Partyi BNF.

U 2009 režysior Uładzimir Kołas źniaŭ dakumientalny film «Halereja Ady», u jakim raspavioŭ pra dziejnaść Ady Rajčonak. Film byŭ pakazany ŭ roznych krainach śvietu, atrymaŭ šerah uznaharodaŭ.

U 2010 hodzie Ada Rajčonak stała łaŭreatkaj premii imia Vasila Bykava «Za svabodu dumki».

Kastuś Šytal, Westki.info

Chočaš padzialicca važnaj infarmacyjaj
ananimna i kanfidencyjna? Pišycie redaktaru
«Našaj Nivy» ŭ TH