Abramovič: «Treba biez žalu adstrelvać hrafamanaŭ»
Krytyk najazdžaje na litpremii, absadžvaje hrafamanaŭ i ličyć nacyzmam admaŭleńnie rasiejskamoŭnych aŭtaraŭ.
Znoŭ biełarusy nie atrymali Nobiela pa litaratury. Chto ź biełaruskich piśmieńnikaŭ varty pradstaŭlać krainu za miažoj? Hutarka z krytykam Paŭłam Abramovičam.
«NN»: Pavieł, Vy skieptyčna staviciesia da Nobieleŭskaj premii pa litaratury. Čamu?
PA: Ja skieptyčna staŭlusia da kožnaj litaraturnaj premii. Bo ich prysudžajuć žyvyja ludzi sa svaimi litaraturnymi hustami i pohladami. Navat u miežach adnaho žury niama zhody. Što da «nobieleŭki», to hetaja premija vyklikaje narakańni amal ź pieršych hadoŭ isnavańnia — viadoma, jak sakratar Šviedskaj akademii Karł Virsen rašuča zapiarečyŭ suprać uznaharodžvańnia Lva Tałstoha.
Niejkija biurakraty siadziać u Stakholmie i kožny hod «hulajuć ŭ bisier»,
abirajučy najčaściej niemaviedama kaho. Ale niahledziačy na subjektyŭny faktar, Nobieleŭskaja premija zastajecca patajemnaj maraj kožnaha piśmieńnika. Škada, što mnohija sychodziać, nie atrymaŭšy jaje. Jak Selindžar ci Nabokaŭ.
«NN»: Uvieś šum z vyłučeńniem na atrymańnie Nobiela Baradulina, Aleksijevič, Marčuka prynios niejki plon dla našaj litaratury?
PA: Anijakaha. Plon nacyjanalnaj litaratury i hramadstvu pryniesła b uhanaravańnie Vasila Bykava — biezdakornaha čałavieka i piśmieńnika, ź isnavańniem jakoha ličyłasia biełaruskaja ŭłada.
Tady b nichto nie advažyŭsia šyknuć, što biełaruskaj movy nie isnuje,
što ŭ našaj kultury niama ničoha vydatnaha. Nie vyklučana, pry peŭnych umovach heta vyklikała b sapraŭdnyja źmieny ŭ hramadstvie.
«NN»: My nie možam papularyzavać za miažoj usiu litaraturu. Treba prasoŭvać asobnych aŭtaraŭ. Zrazumieła, što Kołas, Kupała, Bahdanovič nieaktualnyja pa-za Biełaruśsiu. Kaho tady rabić litaraturnym tvaram krainy?
PA: Maładych litarataraŭ. Kožnaha ź ich, chto maje admietny styl. Ciapier ja čytaju raman Alaksieja Tałstova «Bieh». Tekst napisany niervami, za im bačny čałaviek, «čałaviek z mozham, sercam i sapraŭdnymi pačućciami», jak pisaŭ Akutahava. Tałstoŭ moža być u liku hetych abrańnikaŭ. Nie treba zabyvacca i na rasiejskamoŭnuju biełaruskuju litaraturu. Taćciana Zamiroŭskaja, Viktar Marcinovič... Niekatoryja krytyki naohuł admaŭlajuć rasiejskamoŭnym piśmieńnikam Biełarusi ŭ isnavańni. Ale heta — nacyzm.
«NN»: Pasiarednictva jakich krain moža prynieści plon: vydavacca ŭ anhłamoŭnym śviecie, niamieckamoŭnym?
PA: Chvali biełaruskaj litaratury musiać spačatku prajści praz Polšču, Ukrainu, Litvu, Łatviju, Rasieju. Darečy, polski knižny rynak — adzin z samych pierśpiektyŭnych. U 2008-m tolki za biudžetnyja srodki tam vydali 147 młn. asobnikaŭ — heta 3,8 knihi na adnaho palaka. Va Ukrainie, da prykładu, usiaho 0,6.
Viadoma, popyt dyktuje prapanovu. Kali buduć zamovy ad anhlijskich ci niamieckich vydaŭcoŭ, treba nieadkładna ich zadavolić, bo jakasnyja teksty ŭ nas sapraŭdy jość. Prykładam,
niemcam spadabaŭsia raman «Horad Sonca» Artura Klinava, tvory Śviatłany Aleksijevič nabyvajuć sceničnaje ŭvasableńnie ŭ Italii, ab ramanie «Paranoja» Viktara Marcinoviča pišuć «The New York Times Book Review» i «The Guardian».
«NN»: Za miažoj u siabroŭskich pierakładach źjaŭlajucca tvory pasrednych aŭtaraŭ (vialikaje značeńnie majuć pryvatnyja znajomstvy). Ale tam, dzie jany drukujucca, pa ich sudziać ab usioj biełaruskaj litaratury...
PA: Pryviadu prykład. Siabroŭka majoj žonki vyjšła zamuž za ispanca, jaki ačolvaje knižnaje vydaviectva. Kali jon daviedaŭsia, što rasiejcy ličać sučasnym ispanskim piśmieńnikam-intelektuałam numar adzin Artura Pieresa-Reviertu, schapiŭsia za hałavu. Bo ispancy jaho knihi ŭsprymajuć jak čytvo na adzin siezon. Čytač sapraŭdy moža sapsavać ujaŭleńnie ab sučasnaj litaratury toj ci inšaj krainy, kali napierad vychodziać niadobrasumlennyja vydaviectvy. Albo siabruki, jakija majuć hrošy i prasoŭvajuć znajomych hrafamanaŭ u litaraturnych kołach svajoj krainy. Tamu treba šyryć kulturnyja suviazi, stvarać škołu nacyjanalnaha pierakładu. A krytykam treba pilna sačyć za tym, što z zamiežnaj litaratury raspaŭsiudžvajecca na ŭnutranym rynku i što z ajčynnaj litaratury traplaje za miažu.
I biez žalu adstrelvać hrafamanaŭ, źbivać pychu z hołych karaloŭ.
«NN»: A jak danosić ajčynnuju litaraturu da biełaruskaha čytača z ulikam jaho nieabaznanaści ŭ aŭtarach?
PA: Viarnuć litaraturu na hazietnyja staronki, zładzić adździeły krytyki, znajści talenavitych kałumnistaŭ, jakija b pisali pra litaraturu. I ŭvažliva prahladać čytackuju poštu: mo ŭ vioscy Małaja Bahaćkaŭka ŭžo źjaviŭsia novy Maksim Harecki.
Strašennaj chibaj biełaruskaha litaraturnaha pracesu jość źniknieńnie tak zvanaj piśmieńnickaj krytyki, jakoj z pačatku minułaha stahodździa pa pravu hanaryłasia naša litkrytyka. Paety i prazaiki ciapier nie pišuć ese kštałtu «Zahadki Bahdanoviča» Michasia Stralcova i hadavych litaraturnych ahladaŭ pa prykładzie Janki Bryla. Čamu? Mnie zusim nie zrazumieła. Tym bolš, što tvorcy starejšaha ŭzrostu adbylisia nie ŭ apošniuju čarhu dziakujučy padtrymcy, jakuju im akazali ŭ presie tavaryšy pa litaraturnym cechu. Voś čamu jany musiać spłacić doŭh. Darečy,
davier da litaraturnaj krytyki, stvoranaj piśmieńnikami, u čytača pa-raniejšamu vialiki.
I hety krytyčny žanr, kali jaho ŭznavić, abudzić litaraturnaje žyćcio krainy.
My musim vychoŭvać hust da jakasnaj litaratury, naohuł da čytańnia knih. Mova tut nie jość pieraškodaju. Sapraŭdny čytač, jakim byŭ Maksim Bahdanovič, vyvučyŭ biełaruskuju movu i pačaŭ pisać vieršy na joj. Ja padličyŭ u «ŽŽ», što
aktyŭnaja čytackaja supolnaść mastackaj litaratury Biełarusi ŭ lepšym vypadku składaje 50-60 tysiač čałaviek.
I «tryjada» — piśmieńniki, krytyki, žurnalisty — musić rabić usio mahčymaje, kab hetaja ličba nie zastałasia na papiery.
