Chadanovič: Biełaruski piśmieńnik atrymaje Nobiela jašče pry našym žyćci
A skarhi pra palityku — razmovy na karyść biednych.
Na vaš pohlad, Andrej, ci atrymaje
Ja nie daju prahnozaŭ. I my z vami, i karystalniki TUT.BY — nie aŭtarytetnaje biuro prahnozaŭ. Ale my možam kazać pra našu intuicyju i haračyja žadańni.
Tak, zrazumieła, vielmi chaciełasia b, dy i čas daŭno naśpieŭ, bo my znachodzimsia ŭ centry Jeŭropy i toje, što niezaležnaja dziaržava Biełarusi isnuje i raźvivajecca, užo ciažka ihnaravać. Biełaruś, jakaja maje svaju movu, kulturu i asobnuju, nie padobnuju da inšych litaraturu.
I zrazumieła, što
«Nobiel» byŭ by dla nas aŭtarytetnaj formaj pryznańnia. Tady b ni ŭ adnaho impieryjalista, dzie b jon nie siadzieŭ — u Rasii, Polščy, Niamieččynie — jazyk nie paviarnuŭsia b skazać, što naša litaratura pravincyjnaja ci niesamastojnaja. Heta byŭ by znak jakaści na sučasnaj aktualnaj biełaruskaj litaratury.
Ź inšaha boku, naš rehijon nie znachodzicca ŭ poli najbolšaj suśvietnaj zacikaŭlenaści. My adroźnivajemsia i źjaŭlajemsia nie da kanca zrazumiełymi dla
Tolki hetyja litaratar ci litaratarka pavinny być zrazumiełymi dla čytačoŭ i stvaryć vyrašalnuju zadaču dla pierakładčykaŭ, čytačoŭ, a taksama i dla Karaleŭskaj Akademii. Dumaju, takija aŭtary ŭ nas ŭžo jość… Pamiatajecie, jak my kaliści maryli pra kamunizm i pra toje, jak našy dzieci buduć naležyć da kultury, uznaharodžanaj Nobieleŭskimi premijami?
Na vašu dumku heta značyć, što my dačakajemsia?
Tak, ale heta budzie nie praz hod i nie praz dva.
Chto z ajčynnych piśmieńnikaŭ byŭ bližej za ŭsich da hetaj premii?
Vasil Bykaŭ, jaki byŭ na chvali jeŭrapiejskaj słavy, kali jaho vajennyja ramany pierakładalisia i ŭvachodzili na jeŭrapiejski rynak. Prynamsi, maje kalehi polskija pierakładčyki i litaratary havorać, što Bykaŭ byŭ adnym z samych papularnych i čytanych u Polščy piśmieńnikaŭ.
Inšaja reč, što
Vasil Uładzimiravič vałodaŭ univiersalnaj prazrystaj movaj, jakaja nie staviła zvyšzadač dla pierakładčykaŭ, i źviartaŭsia da pamiaci Druhoj Suśvietnaj vajny, zrazumieła, blizkaj kožnamu jeŭrapiejcu.I, što taić hrachu i cynizmu, kožny jahony raman byŭ taksama i na rasijskaj movie, i kali pierakładčyk źviartaŭsia da biełaruskaha aryhinału, to zaŭsiody moh pakłaści pobač z saboj i rasijski tomik. A ludziej, jakija pierakładajuć z rasijskaj, u Jeŭropie našmat bolš, čym pierakładčykaŭ ź biełaruskaha aryhinału.
Siońnia ciažka skazać, što pieraškodziła tady. Ale spadar Vasil nieadnarazova ŭvachodziŭ u dziasiatku najbližejšych pretendentaŭ na «Nobiela».
Kamu siońnia addajuć pieravahu ŭ Nobieleŭskim kamitecie? Akramia zrazumiełaści tvoru jakija jašče faktary ŭličvajucca?
Davajcie pasprabujem namacać adrazu dva polusy, pamiž jakimi i pavinien bałansavać aŭtar. Z adnaho boku, jon nie pavinien być nacyjanalna zamknionym. Jaskravy tamu prykład — hienijalny biełaruski paet, Ryhor Baradulin, jaki paru razoŭ užo byŭ vyłučany na Nobieleŭskuju ŭznaharodu. Maja biaźmiežnaja pašana, pavaha i čytackaja luboŭ da jaho nie pieraškadžaje mnie skieptyčna aceńvać jahonyja šansy, bo Boh dla biełaruskaha čytača pieratvarajecca ŭ niezrazumiełaha nieznajomca.
Moža być, jašče ŭkraincu, litoŭcu i bližejšamu susiedu heta pramaŭlaje, ale praź niekalki miežaŭ — užo dzieści ŭ Francyi — sumniajusia, što čytač zmoh by acanić u poŭnym sensie. Nadta hłyboka dziadźka Ryhor zanurany ŭ biełaruskuju mientalnaść, realii i movu. Tut treba dadać, što jon jašče i hienij viersifikacyi, jaki vymahaje pierakładčyka, talent jakoha vyšejšy za talent Baradulina. A takoje zdarajecca daloka nie štohod i nie ŭ kožnaj krainie.
Kiepski pierakład — heta źniščany cud, jaki ŭžo ničoha nie pramaŭlaje.
Ale ja b paźbiahaŭ i supraćlehłaha polusu. Heta nie moža być absalutna ŭniviersalny kasmapalit, i kali siońnia chtości zacikavicca Biełaruśsiu ŭ śviatle Nobieleŭskaj premii, heta pavinien być aŭtar, jaki b jašče i cikavaj movaj apaviadaŭ śvietu pra Biełaruś. Čałaviek biez nacyjanalnaj identyfikacyi, za jakim nie lažyć dośvied jaho pakaleńnia, kultury i byćcia ŭ Biełarusi, niecikavy čytačam u śviecie.
Dosyć blizka da Nobieleŭskaj premii, jak mnie zdajecca, znachodzicca aŭtar
Aleś Ściapanavič Razanaŭ — moj piersanalny kandydat na pieršuju biełaruskuju Nobieleŭskuju ŭznaharodu. Jon moža być adnačasova hłybokim, mietafizičnym, aktualnym, univiersalnym, ale razam z tym — paetam, nie adarvanym ad biełaruskaj hleby i mientalnaści, jaki prezientuje saboj biełaruskaha čałavieka ŭ najbolš mietafizičnym jaho vymiareńni. Heta moža być cikava čytaču. Praŭda, uźnikaje adno «ale»… Nakolki siońniašni śviet zdolny acanić paeziju, u tym liku «paeziju nie dla ŭsich»?
Tak, pieramoh bliskučy pieruanski prazaik Varhas Ljosa. Ale siarod najbližejšych kandydataŭ byli ŭžo blizkija Alesiu Razanavu paety — švied Tomas Transtromier i palak Adam Zahajeŭski.
Jak vy aceńvajecie kandydaturu Hieorhija Marčuka, jaki vyłučaŭsia praŭładnym Sajuzam piśmieńnikaŭ Biełarusi?
Peŭnyja arhanizacyi mohuć vyłučać svaich kandydataŭ. Zrazumieła, što kožny maje prava vyłučycca samastojna, ale heta nie ścipła. Asiarodździe Marčuka — SPB, da jakoha jon naležyć, zrabiła ŭsio ŭ miežach zakona, etyki i prava.
Kožny piśmieńnik maje prava i na vialikija ambicyi — drenny toj sałdat, jaki nie choča być hienierałam. Časam, zavyšanaść hetych ambicyj moža vyklikać iraničnuju ŭśmiešku, što vidavočna ŭ vypadku sa zhadanym kandydatam. Ale ŭ jaho jość svaje čytačy, jakich jaho tvory čaplajuć za žyvoje.
Luboje vyłučeńnie musić mieć vialikuju papiaredniuju pracu — ci to Hieorhi Marčuk, ci to Baradulin z Razanavym. Nijakaha vyłučeńnia nie byvaje bieź vialikaha mižnarodnaha aŭtarytetu litaratara. U dadzienym vypadku, bajusia, imia Hieorhija Marčuka nieviadoma ŭ bolšaści čytackich aŭdytoryj, akramia biełaruskaj.
Taksama nie byvaje vyłučeńnia i biez najaŭnaści dobrych pierakładaŭ i vydaviectva knižak, jakija pavinny być na knižnych rynkach tych krain, dzie čytajuć kandydata na Nobieleŭskuju ŭznaharodu.
U litarataraŭ jość svaje tusoŭki i śfiery ŭpłyvu. Bliskučy tamu prykład —jaki atrymaŭ svaju ŭznaharodu praź siem hoda paśla Miłaša.paety-emihranty , jakija žyli ŭ Amierycy i vykładali va ŭniviersitecie Bierkli ŭ Kalifornii. Starejšy kaleha, a taksama i starejšy «nabielist» Česłaŭ Miłaš zaŭsiody moh zamović dobraje słova za svajho małodšaha kalehu i siabra Iosifa Brodskaha,
Nie viedaju, kolki siońniašnich «nabielistaŭ» hatovy paručycca svaim aŭtarytetam za Hieorhija Marčuka. Tamu, dumaju, što pracy dla jaho — jašče niepačaty kraj: pracavać z zamiežnymi biełarusistami, dabivacca taho, kab dobraj movaj i narmalnym nakładam vydadzienyja ramany źjavilisia ŭ inšych krainach. I, pierš za ŭsio, zrabić štości vybitnaje ŭ litaratury, što, mabyć, dadało b i mižnarodnaj słavy, i aŭtarytetu, i rozhałasu kandydatu.
A pakul što ŭ mianie źmiašanyja pačućci. Kožny hod mnie chočacca kab niechta ź biełarusaŭ zdoleŭ nablizicca da Nobiela, ale mienavita tamu prysutničaje i vialiki skiepsis.
U adnym ź intervju vy skazali ab tym, što ŭručeńnie premii — padzieja palityčnaja. A na vybar kandydataŭ, jakich vam dapamahajuć vybirać ekśpierty, upłyvaje ideałohija (bolšaść ekśpiertaŭ majuć levyja pohlady, što, biezumoŭna, adbivajecca i na vynikach). Prykład ź ŚMI — Chorchie Łuis Borchies, jaki ŭ svoj čas pacisnuŭ ruku Pinačetu i nie atrymaŭ premiju. Palityka nasamreč maje taki mocny ŭpłyŭ?
Biezumoŭna, ale nie tolki. «Nobiel» — heta jak alimpijskija hulni, jakija źjaŭlajucca tolki spartyŭnymi.
Kali heta tak, to čamu Złučanyja Štaty Amieryki ŭ razhar chałodnaj vajny nie ŭdzielničali ŭ maskoŭskaj Alimpijadzie i naadvarot — Saviecki Sajuz nie ŭdzielničaŭ ŭ Alimpijadzie ŭ
Zrazumieła, elemient palityki prysutničaje. I mahčyma, z taho momantu, kali «Nobiel» zapanavaŭ jak hałoŭnaja i samaja aŭtarytetnaja ŭ śviecie premija ŭ litaratury. Možna paspračacca, drenny jon ci dobry, ale ž nazavicie bolš aŭtarytetnuju ŭznaharodu. Ź inšaha boku, na kanu i vialikija hrošy, a surjoznyja litaratary nie zarablajuć, jak advakaty, stamatołahi ci biźniesmieny. Zrazumieła, što upłyvaje mnoha faktaraŭ, i palityka — adzin z hałoŭnych.
Dastatkova prasačyć historyju ŭručeńnia Nobiela rasijskim, savieckim ci postsavieckim kandydatam, jakija adlustroŭvali paciapleńnie ci pachaładańnie adnosin z Savieckim Sajuzam. Pry ŭsioj kanjunktury Nobiel całkam nie vyklučaje, što jaho atrymaje sapraŭdy hienijalny i adzin z najlepšych žyvučych piśmieńnikaŭ.
Zrazumieła, Barys Pastarnak — hienijalny paet. Praŭda, premiju atrymaŭ za palityzavany raman «Doktar Žyvaha». Iosif Brodski — hienijalny paet, jaki atrymaŭ uznaharodu pieravažna za anhielskamoŭnuju eseistyku. Archan Pamuk — bliskučy ramanist, ale naŭrad ci jon atrymaŭ by «Nobiela» biez abvastreńnia situacyi vakoł tureckich armian svajoj dysidenckaj pazicyjaj…
Ź inšaha boku, apošnija
Skarhi pra palityku — razmovy na karyść biednych. Tak, čarhovy raz nie atrymaŭšy Nobiela, možna skazać: «Hety śviet niespraviadlivy! Litaraturaj tut i nie pachnie!» i hetak dalej. Ale heta słabaje sucišeńnie i «Nobiela» atrymlivajuć usio ž taki najlepšyja.
