«Ja čakaŭ, što Biełaruś blizkaja pa duchu z Rasijaj, ale zrazumieŭ, što pamylaŭsia» — Kšyštaf Zanusi
Kšyštaf Zanusi — viadomy režysior i kłasik polskaha kiniematohrafa. 14 lutaha prafiesar sustreŭsia z biełarusami i biełaruskami na anłajn-placoŭcy Forumu vypusknikoŭ i vykładčykaŭ Volnaha biełaruskaha ŭniviersiteta. Budzma.org taksama zazirnuŭ na sustreču: režysior padzialiŭsia svaim bačańniem Biełarusi i raspavioŭ, jaki biełaruski film chacieŭ by pahladzieć.
Pra mastactva i emihracyju
Maderavaŭ dyskusiju Ihar Kulej — žurnalist i adzin z kiraŭnikoŭ telekanała «Biełsat». Pačałasia sustreča z aktualnaj dla mnohich biełaruskich tvorcaŭ temy — emihracyi. Ci možna rabić tvorčyja pracy na čužynie na karyść svajoj krainy?
Zanusi: U raźvitych hramadstvach, asabliva ŭ bolš prahresiŭnych palityčnych krainach, my nazirajem źjavu masavaj emihracyi, jakaja prasočvajecca na praciahu ŭsiaho XIX stahodździa, jak siarod palakaŭ, tak i siarod pradstaŭnikoŭ inšych nacyjanalnaściaŭ. Mnohija ź ich pakidali svaje Radzimy ŭ pošukach svabody i lepšych mahčymaściaŭ. Naprykład, našyja vialikija tvorcy, takija jak Šapen, Mickievič, Słavacki, znachodzilisia ŭ toj pieryjad u Paryžy. Ale jany šmat zrabili dla Polščy.
Kulej: To-bok, vy dumajecie, kali kazać pra sučasnaść, hetyja ludzi buduć viartacca? Ja jak žurnalist hladžu na apytanki siarod emihrantaŭ ź Biełarusi, i jany, na žal, niesuciašalnyja: z kožnym hodam usio bolš ludziej dekłarujuć, što jany nie viernucca, navat kali ŭ Biełarusi adbuducca źmieny.
Zanusi: Heta niepradkazalna. Niekatoryja viernucca, niekatoryja zastanucca. Mnohija admoviacca ad svaich pierakanańniaŭ: usio ž taki źjavicca šaniec žyć na svajoj ziamli, u svajoj krainie, u svajoj kultury. Da taho ž mahčymaść, kab pieranieści svoj dośvied, atrymany ŭ emihracyi, jana vielmi pryciahvaje ludziej. Ja baču, jak šmat palakaŭ emihravała, ale mnohija viarnulisia paśla 1989 hoda. I jany mocna paŭpłyvali na našu realnaść.
Kulej: U biełaruskim hramadstvie časta ŭspłyvaje pytańnie: ci varta zastavacca ŭ krainie ci źjazdžać ź jaje? Kali na hety momant u čałavieka niama niepasrednaj pahrozy, ale jość vierahodnaść uźniknieńnia takoj pahrozy ŭ budučyni, to, mahčyma, lepš zastacca ŭ Biełarusi? Heta vyklikaje žorstkija sprečki.
U adnym z vašych intervju dla ŭkrainskaha telekanała vy vykazvali dumku, što ludzi, jakija źjazdžajuć z krainy, asłablajuć jaje.
Zanusi: Jość ludzi, u jakich niama vyjścia, i treba im źjechać. Inakš jany nie tolki b asłabieli, ale jany prosta mohuć stracić žyćcio abo svabodu. Heta zaležyć ad indyvidualnych abstavin. U kožnym kankretnym vypadku rašeńnie budzie zaležać ad prafiesii, sacyjalnaha statusu, zdolnaściaŭ čałavieka i taho, jaki ŭkład i jakuju karyść jon moža prynieści krainie ŭ jakaści emihranta. Adzin čałaviek moža mieć mahčymaść rabić niešta kankretnaje, a druhi moža nie mieć takich mahčymaściej i zrabić mienš. Tamu ja nie prychilnik padziełu na «pravilnyja» i «niapravilnyja» rašeńni. Abodva baki mohuć mieć racyju.
Čamu biełarusy — inšyja?
Režysior taksama padzialiŭsia ŭražańniami ab našaj krainie, u jakoj byŭ apošni raz niekalki hadoŭ tamu.
Zanusi: Ja čakaŭ, što Biełaruś blizkaja pa duchu z Rasijaj. Zdavałasia: ludzi havorać na ruskaj movie, majuć zvyčai, ład hramadstva, padobny na ruski, saviecki… Ale potym ja pačaŭ zaŭvažać detali, i zrazumieŭ, što pamylaŭsia.
Mnie zdajecca, što ŭ biełaruskim hramadstvie ludzi bolš niezaležnyja, čym u rasijskim. Ja adčuvaju, što tut kožny čałaviek maje svaju ŭłasnuju prastoru. Tak, biełarusy adčuvajuć siabie častkaj vialikaj abščyny, ale pry hetym u ich jość bolš indyvidualnaj svabody i samastojnaści. Hety ŭzrovień indyvidualizmu, jaki mnie blizki, u Biełarusi vyšejšy, čym u Rasii, na moj pohlad.
Pra kulturu admieny
Kulej: Jak vy staviciesia da savieckaha kino?
Zanusi: Vy viedajecie, pa-roznamu. Byli, viadoma, cudoŭnyja tvory, navat prapahandysckija. Naprykład, Ejzienštejn byŭ pierš za ŭsio prapahandystam. Dla ludziej, jakija robiać rekłamnyja roliki, heta prosta ŭzor. Tamu što jon umieŭ manipulavać śviadomaściu. Tut možna ŭspomnić Leni Ryfienštal, niamieckuju prapahandystku ź vielizarnym talentam. Ich mietady mantažu padobnyja.
Ale ŭ toj ža čas u Rasii byŭ Tarkoŭski, čyja tvorčaść mieła duchoŭny charaktar. U rasijskim kiniematohrafie jość pracy, jakija vałodajuć takoj duchoŭnaj prastoraj, choć, viadoma, cenzura abmiažoŭvaje tvorčaść.
Kulej: A jak vy staviciesia da admaŭleńnia kultury, mastactva? Na prykładzie admaŭleńnia savieckaj kultury, zatym admaŭleńnia rasijskaj, asabliva paśla pačatku vajny.
Zanusi: Vidavočna, što jość mastaki ŭ Rasii, jakija padtrymlivajuć vajnu: voś ich by ja paźbiahaŭ. Adnak heta nie aznačaje, što ja pierastaŭ słuchać Čajkoŭskaha abo Prakofjeva. Ja budu praciahvać atrymlivać asałodu ad ich muzyki. Pytańnie tut nie takoje prostaje, jak zdajecca.
Kulej: Ale dzie taja miaža?
Zanusi: Tvor mastactva varta adździalić ad bijahrafii jaho stvaralnika, pakolki šmat niadobrych ludziej stvarali vialikija tvory. Heta narmalna. Adnak, kali havorka idzie pra asabistyja znosiny z žyvym čałaviekam, varta abdumać, kaho my zaprašajem da siabie dadomu. My možam pačakać, pryniać rašeńnie praź niekatory čas.
U našyja dni my možam acanić architekturu časoŭ Musalini abo Hitlera. Navat tady časam ludzi rabili cikavyja rečy. Ale my možam heta ciapier pryznać tolki praź dziesiacihodździ, kali niama niebiaśpieki, što ludzi natchniacca hetymi ideałohijami.
Pra kino: biełaruskaje dy nie tolki
Kulej: Kali b vy zdymali ciapier film pra sučasnuju Biełaruś, što b vy nie chacieli pakazvać? A što chacieli b danieści da hledača, dla jakoha b hety film byŭ źniaty?
Zanusi: Ja b nie staŭ zdymać takoje kino, bo heta pavinien rabić niechta ź Biełarusi. Tak, časam možna pryjści ŭ hości i namalavać partret haspadara. Ale ŭ haspadara pavinien być svoj partretyst.
Ale mnie vielmi chaciełasia b pahladzieć takoje kino. Ja b raiŭ maim maładym kaleham znajści takuju asobu, takoha hieroja, jaki vyłučajecca z natoŭpu. Jon nie padobny da ruskaha, nie padobny da palaka, nie padobny da ŭkrainca, nie padobny da litoŭca. Praz 10 chvilin filma vy pavinny skazać: «Heta moža być tolki biełarus».
Ja b chacieŭ adčuć heta i zrazumieć, čym jon adroźnivajecca ad inšych, kab jon nie byŭ padobny na Remba abo Čapajeva, i na ŭsich astatnich hierojaŭ, jakija ŭžo viadomyja z kino. Tamu što jon byŭ by nastolki samabytny, što tolki biełarus moh by tak adkazać, tolki biełarus śmiajaŭsia b u toj ci inšaj situacyi. Tady heta budzie dobry film.
Kulej: Taksama maju pytańnie ad adnaho z udzielnikaŭ: kažuć, što ciapier mała dobrych scenarystaŭ. Ci zhodnyja vy z hetym? I kali tak, to čamu, na vaš pohlad? Što, na vašu dumku, nieabchodna čałavieku, kab stać dobrym scenarystam?
Zanusi: Važna mieć zdolnaść da nazirańnia. Mnie davodzicca čytać vielizarnuju kolkaść scenaryjaŭ, i časta ja zaŭvažaju, što ich aŭtary skancentravanyja vyklučna na svaich asabistych pieražyvańniach, nie źviartajučy ŭvahi na navakolny śviet. Akramia taho, nieabchodna mieć svajo mierkavańnie. Kali čałaviek nie ŭmieje analizavać śviet vakoł siabie, to jon nie zdolny stvaryć jakasny scenar, tamu što jamu nie chapaje pačućcia dobraha i drennaha. Kali niama vyraznaha razumieńnia hetych paniaćciaŭ, siužet zastajecca pustym i pazbaŭlenym sensu. My imkniemsia znajści sens u žyćci praz historyi, jakija my raskazvajem. Toj, chto ŭmieje znachodzić sens u navakolnym śviecie, moža stać dobrym scenarystam.
Važna razumieć, što siužet pavinien nie tolki adlustroŭvać isnavańnie śvietu, ale i vałodać hłybokim sensam. Siońnia ludzi ŭsio bolš pravodziać čas pierad ekranam kampjutara, i heta časta pieraškadžaje im raźvivać naziralnaść i analityčnyja zdolnaści, jakija tak važnyja dla scenarysta.
Taksama režysior adznačaje, što niestabilnyja časy časta mohuć stać šturškom dla novaj tvorčaj chvali.
Zanusi: Vajna stavić nas pierad niezvyčajnymi vyprabavańniami i vyklikaje novyja emocyi i reakcyi. Naprykład, Ukraina pieražyvaje vajennyja dziejańni, i heta moža pryŭnieści novyja temy i siužety ŭ kiniematohraf. My ŭbačym, jaki vopyt jany pryniasuć śvietu i, mahčyma, ich historyi stanuć krynicaj natchnieńnia dla novych filmaŭ. Razbureńni, takija jak vajna, časta sparadžajuć novyja idei i pierśpiektyvy, jakija da hetaha nie byli zaŭvažanyja.
Čytajcie taksama:
U niefarmalnym źjeździe biełaruskich kiniematahrafistaŭ u Varšavie voźmie ŭdzieł Kšyštaf Zanusi
Kšyštaf Zanusi pra Kurapaty: Biełaruś pahadziłasia na varvarstva
I sapraŭdy, vialikaja abščyna -- dziasiatak miljonaŭ.
Pry čym tut "ruski śviet"???