Dźmitryj Bandarenka: Asensavaŭ siabie aficeram biełaruskaha supracivu
Palityk Dźmitryj Bandarenka niačasta źjaŭlajecca ŭ miedyjnaj prastory, jaho niama ŭ sacyjalnych sietkach. Miž tym jon ad siaredziny 1990-ych byŭ siarod aktyŭnych dziejačaŭ apazicyi, zaznaŭ represii i ŭrešcie emihravaŭ. Na jaho dumku, biełarusy nie skarystalisia histaryčnymi šancami źmianić svajo žyćcio, a ciapier nie ŭsio zaležyć ad ich. Jon ličyć, što ŭ Biełarusi mahčymy bunt namienkłatury.
Dźmitryj Bandarenka. Fota: asabisty albom Dźmitryja Bandarenki
Chto taki Dźmitryj Bandarenka
Dźmitryju Bandarenku 60 hadoŭ. U 1984-ym jon skončyŭ Biełaruski instytut fizičnaj kultury. U roznyja hady kaardynavaŭ dziejnaść Chartyi'97, ruchu «Zubr», kampanii «Jeŭrapiejskaja Biełaruś». Byŭ kamiercyjnym dyrektaram Radyjo 101,2 (1995-1996), dyrektaram Fondu padtrymki niezaležnaj presy (1996-2001), uznačalvaŭ vybarčuju kampaniju kandydata ŭ prezidenty Andreja Sańnikava ŭ 2010-m hodzie. Pa skančeńni toj vybarčaj kampanii trapiŭ u turmu.
U 2010-2012 hadach Bandarenka ŭtrymlivaŭsia ŭ niavoli pa abvinavačańni ŭ «masavych biesparadkach». Z 2012-ha ŭ emihracyi.
Ciapier Bandarenka — siabar naziralnaj rady fonda «Jeŭrapiejskaja Biełaruś», jaki zarehistravany ŭ Varšavie.
«Da 2022 hoda ŭsio zaležała ad nas»
«NN»: Spadar Dźmitryj, vy niadaŭna adznačyli 60-hadovy jubilej. Ci dapuskali ŭ maładości dumku, dzie apyniaciesia ŭ takim uzroście?
DB: Kali byŭ savieckim chłopčykam, to hladzieŭ mastacki film «Lenin u Polščy». I potym, kali sam apynuŭsia ŭ Polščy, to śmiajaŭsia: nie treba moža było hladzieć takija filmy.
A kali surjozna, to daŭno asensavaŭ siabie aficeram biełaruskaha supracivu. Majo žyćcio pryśviečanaje słužeńniu Biełarusi.
Da 2022 hoda ŭsio zaležała ad nas. Chtości vykładaŭsia ŭ klučavyja histaryčnyja momanty, a chtości ličyŭ «aj, potym, potym». Ciapier majem toje, što majem.
Dźmitryj Bandarenka na sudzie. 2011 hod
Ja byŭ da ŭsiaho padrychtavany. Kali b pieramahli, to treba było dziejničać u inšaj situacyi.
A siońnia… Dobra, što na voli, što pobač siamja i častkova maja kamanda. Jość mahčymaść adsiul rabić karysnaje dla radzimy i nabližać, jak pafasna heta ni hučyć, vyzvaleńnie krainy.
«NN»: Ci było, z vyšyni ciapierašnich hadoŭ, rašeńnie zjechać ź Biełarusi słušnym?
DB: Zastacca ŭ Biełarusi ja nie moh, bo apynuŭsia b u turmie.
A mnie bolš nie chaciełasia być u niavoli marskoj śvinkaj, kab nada mnoju rabili ekśpierymienty.
Pahatoŭ, kali tabie za 50 hadoŭ, u ciabie prablemy z chrybietnikam, sustavami (u kałonii pieranios apieracyi i chadziŭ na mylicach — «NN»). Była adkaznaść za siamju, radzimu, tamu lepiej było zjechać. Takoje rašeńnie było absalutna słušnym, i jamu nie było alternatyvy.
Mahčyma, ja b siabie adčuvaŭ inačaj, kab unutry krainy nie zastavałasia tady častka kamandy «Jeŭrapiejskaj Biełarusi». My ŭdzielničali ŭ stvareńni Biełaruskaha nacyjanalnaha kanhresa (2016 hod — «NN»).
Dźmitryj Bandarenka na voli z žonkaj. 2012 hod. Fota: svaboda.org
Ja raiŭsia z Mikołam Statkievičam. Maŭlaŭ, u Biełarusi pryzvyčaiŭsia chadziŭ u hałavie kałony i ci maju prava z-za miažy zaklikać biełarusaŭ da pratestaŭ. Jon mnie adkazaŭ: budzieš rabić svaju spravu tam, a my tut — i heta daść vynik.
Revalucyja 2020 hoda — heta sumiesnaja praca ludziej, jakija rabili jaje ŭnutry krainy i nas, chto dapamahaŭ z-za miažy.
Siarhiej Cichanoŭski byŭ častkaj płanu Mikoły Statkieviča pa pryciahnieńni tak zvanych kandydataŭ pratestu. Heta byŭ šturšok, jaki paŭpłyvaŭ na ŭsiu situacyju ŭ Biełarusi.
Mikoła Statkievič, Pavieł Sieviaryniec, Jaŭhien Afnahiel, Maksim Viniarski — sapraŭdnyja lidary i hieroi biełaruskaha supracivu.
«Biełarusy nie byli hatovyja da maksimalnaj achviarnaści»
«NN»: Ci mahli sabie ŭjavić, što Biełaruś budzie achoplenaja takim teroram jak ciapier? I ci možna było jaho paźbiehčy?
DB: Biezumoŭna, Biełaruś mahła paźbiehčy ciapierašniaha teroru. Byli vokny mahčymaściaŭ u 1996, 1999 hady. A taksama ŭ hady praviadzieńnia prezidenckich vybaraŭ: 2001, 2006, 2010, 2020.
Zvyčka biełarusaŭ adkładać raźviazańnie prablem na zaŭtrašni dzień pryviała da ciapierašniaj situacyi. Chtości adpracoŭvaŭ da kanca, a chtości…
Nie kažu ŭžo pra 1994 hod. Historyja mahła b pajści inačaj, kali b biełaruskija biznesoŭcy adkryta skazali Hienadziu Karpienku, što jaho padtrymajuć, daduć resursy, mieniedžaraŭ.
Tady b nie apynuŭsia z Łukašenkam Viktar Hančar. Łukašenka, moža, prosta nie zjaviŭsia b. Ale historyja adbyvajecca tolki ŭ adnym varyjancie.
Na prateście 2020 hoda. Fota: AP Photo
Ja zaŭsiody vieryŭ, što ŭ Biełarusi źmiena ŭłady moža adbycca ŭ luby momant.
Ale toje mahło zdarycca da vajny 2022 hoda. Ludzi nie byli ščaślivyja, Łukašenka byŭ słaby. Adnak my razam nie dapracavali.
Biełarusy zmahalisia, ale byli nie hatovyja da maksimalnaj achviarnaści, a svaboda i niezaležnaść patrabuje achviarnaści.
Niekatoryja nacyjanalnyja lidary, kali vyjazdžali za miažu, zajaŭlali: dapamažycie Łukašenku, zdymicie z režymu sankcyi.
Ludzi vybirali dabrabyt, asabisty spakoj, prystasavanstva. Heta pryviało da taho, što svaboda i niezaležnaść Biełarusi ŭ vialikaj niebiaśpiecy.
Ciapier my zaležym ad situacyi ŭ śviecie, ale na našym baku ŭvieś cyvilizavany śviet, usia moc demakratyčnaha zachadu — vajskovaja, ekanamičnaja, finansavaja.
Praciŭnik, viadoma ž, mocny, adnak, my na baku abjadnanych sił dabra i my nieminuča pieramožam. Ale naša svaboda ŭžo zaležyć nie ad nas.
Ja hanarusia tym, što spryčyniŭsia da stvareńnia inicyjatyvy Chartyja'97, Kaardynacyjnaj rady demakratyčnych sił — sapraŭdnaj, u jakuju ŭvachodzili vialikija postaci. Tady byli mocnymi partyi. Hanarusia svaim udziełam u ruchu «Zubr», choć heta i byŭ moładzievy ruch.
Ciapier praciahvaju dziejnaść u «Jeŭrapiejskaj Biełarusi».
«Treba paźbiahać situacyjaŭ, kali supraciŭ pieravyšaje ŭłasnyja mahčymaści»
«NN»: Što b vy paraili ciapierašnim palitviaźniam?
DB: Ja siadzieŭ z adnym vajskoŭcam, pałkoŭnikam, vypusknikom Akademii hienieralnaha štaba Rasii, dyk jon skazaŭ takuju frazu: «Nie dumaj, čamu ty apynuŭsia ŭ niavoli, a dumaj, dla čaho ty ŭ joj znachodzišsia».
Razumieńnie hetaha kardynalna mianiaje ŭspryniaćcie niavolnickaha žyćcia. Mnie heta dumka vielmi dapamahała.
Ja b nahadaŭ ciapierašnim palitviaźniam, što jany nam patrebnyja na voli.
Ich čakajem my, čakajuć blizkija, siemji i ŭrešcie Biełaruś. Jany zahartavanyja i viedajuć, što takoje sapraŭdnaja achviarnaść.
Palitviaźni (źleva naprava): Siarhiej Cichanoŭski, Palina Šarenda-Panasiuk, Maryja Kaleśnikava, Mikoła Statkievič, Viktar Babaryka
Niekali ŭ kanhresie ZŠA, jašče da terakta 2001 hoda, adzin małady amierykaniec skazaŭ, što biełarusy ščaślivyja, bo majuć mahčymaść zmahacca za svabodu i niezaležnaść svajoj krainy, a ŭ amierykancaŭ heta ŭžo jość.
Takija dumki mnie vielmi dapamahali.
Turma — toje miesca, dzie nabyvaješ ekzistencyjalny dośvied kamunikavańnia ź ludźmi. Jaho možna atrymać tolki tam. U niavoli kaštoŭnaść čałaviečych adnosinaŭ prosta nievierahodnaja.
Tam razumieješ, što Boh jość. Jon pobač tolki ŭ turmie. U mituśni zvyčajnaha žyćcia my zabyvajem pra Jaho.
U niavoli treba staracca maksimalna zastavacca saboju i nie paddavacca cisku. Najlepšym rašeńniem mohuć być samyja radykalnyja dziejańni.
Treba nie zabyvać, što nie prosta znachodzišsia ŭ turmie, a znachodzišsia ŭ pałonie. Tamu treba paźbiahać situacyj, kali supraciŭ pieravyšaje ŭłasnyja mahčymaści.
«Panavańnie zła časovaje»
«NN»: A jak žyć u Biełarusi, dzie panuje tyranija?
DB: Žyć u Biełarusi — heta niavola, ale heta lepiej, čym u turmie.
Niechta va ŭmovach tyranii znojdzie apiryšča ŭ viery, a niechta budzie žyć z čakańniem, što nadydzie čas dla pomsty.
Siłaviki zabaŭlajucca z nami, ale ich usio roŭna 3% i bolš nie stanovicca.
Čas i situacyja źmieniacca, i jany buduć uciakać, biehać pa ŭsim śviecie. Mahčyma, viera ŭ heta ŭmacoŭvaje niekaha.
Tamu treba kožnamu šukać svaje sposaby vyžyvać u nialudskich umovach, stvoranych bandaj unutry krainy. Treba lubić svaich blizkich, siamju. Dbać pra krainu.
Hałoŭnaje — znajści sens svajho žyćcia. Zrazumieć, što panavańnie zła časovaje.
Andrej Sańnikaŭ na voli. 2012 hod
Taja ž Polšča nie mieła niezaležnaści bolš za 100 hadoŭ. Biełaruś jaje nie mieła 200 hadoŭ — a potym zdabyli. Ciapier ža ŭsio adbyvajecca značna chutčej.
Heta nie Saviecki Sajuz suprać nas. Z nami ŭvieś narmalny śviet. Treba rychtavacca da źmienaŭ i da taho, kab być karysnym krainie. My, biełarusy, abaviazkova ažyćciavim svaje płany.
«U niavoli nialohka. Haspodź daje nam takoje vyprabavańnie»
«NN»: Spadar Dźmitryj, što vas najbolš pryhniatała ŭ niavoli?
DB: Pryhniatała, zasmučvała — dla mianie heta niecharakterna. Turma, viadoma ž, jość turma. Treba było praz heta prajści.
Z nami taksama abychodzilisia žorstka, chacia b u tym ža śledčym izalatary KDB.
U Andreja Sańnikava naohuł byli vielmi žorstkija ŭmovy.
Žonka była aryštavanaja, potym była z małaletnim synam pad chatnim aryštam. Dzicia faktyčna ŭ niavoli. U kvatery pastajanna dva hebisty znachodzilisia.
Mikałaj Statkievič
Mikałaj Statkievič siadzić užo ahułam bolš za 11 hadoŭ. Ciapier nieviadoma, ci žyvy jon.
Pavieł Sieviaryniec taksama adsiadzieŭ niamała, i jaho praciahvajuć katavać za kratami.
Siadzieli Michaił Chadarkoŭski (rasijski pradprymalnik, były aliharch — «NN»), Julija Cimašenka (były premjer-ministr Ukrainy — «NN»), Jury Łucenka (były ministr unutranych spraŭ i hienieralny prakuror Ukrainy — «NN»).
Ludzi mieli ŭładu, hrošy, upłyŭ, ale nadychodzić čas i davodzicca siadzieć dy ciarpieć. Heta ž taksama dośvied.
Haspodź daje nam takoje vyprabavańnie. U niavoli nialohka. Praź jaje treba było prajści. Heta dośvied. Viadoma ž, možna abyścisia i bieź jaho, ale…
«Siońniašniaja častka majoj palityki nie publičnaja»
«NN»: Čym zajmajeciesia ŭ Polščy?
DB: Tym, čym zajmaŭsia ŭ Biełarusi:
infarmacyjnaj pracaj i, možna skazać, palityčnaj. Možna skazać, dziejnaść u nacyjanalnym supracivie. Jana ŭklučaje mižnarodnuju pracu.
Ciapier vielmi vialikaja dyjaspara. «Jeŭrapiejskaja Biełaruś» dapamahaje kankretnym asobam i strukturam. My sustrakajemsia ź ludźmi.
Ale nie pra ŭsio možna kazać publična.
U 2020 hodzie «Jeŭrapiejskaja Biełaruś» šukała resursy, kab dapamahčy tvorčym ludziam, Kupałaŭskamu teatru. Jak pačałasia vajna va Ukrainie, zmahli znajści partnioraŭ i pryciahnuć resursy dla padtrymki pałka Kalinoŭskaha.
Kalinoŭcy kazali, što «Jeŭrapiejskaja Biełaruś» zabiaśpiečyła im dapamohu bolšuju, čym usie astatnija razam uziatyja. Jany krychu pierabolšyli, ale my dla ich štości zrabili.
Dźmitryj Bandarenka na adnym ź mitynhaŭ u Varšavie. Fota: charter97.org
Zusim niadaŭna Andrej Sańnikaŭ vydaŭ knihu z padborkaj artykułaŭ pad nazvaj «Biełaruś u NATA». Kniha na niekalkich movach i, dumaju, jana budzie ŭpłyvać na siońniašniuju palityku ŭ adnosinach da Biełarusi i na jaje budučyniu.
Mianie niama ŭ sacyjalnych sietkach. Nie chaču zanadta śviacicca.
Siońniašniaja častka majoj palityki nie publičnaja. Mnie niepatrebnaja dadatkovaja viadomaść.
«NN»: Ci zžylisia z čužynaju?
DB: Dla mianie Polšča nie čužyna. Varšava — adna z našych stalic. Jak śpiavałasia ŭ biełaruskaj pieśni: «Ach, Varšava maja, ach, stalica». Pieršaja Reč Paspalitaja — naša supolnaja z Polščaj dziaržava.
Tamu ja nie adčuvaju siabie na čužynie.
Biezumoŭna, u Polščy inšaja kraina, ale ja katalik, polskaja mova padobnaja da biełaruskaj i zrazumiełaja mnie. Tut šmat znajomych, siabroŭ. Jość mahčymaść pracavać, tamu ŭ Polščy mnie kamfortna. Biezumoŭna, Minsk dla mianie taksama stalica. I Vilnia, i Kijeŭ taksama.
«Zjaviacca «Łatuški śviatych apošnich dzion»
«NN»: Ci ŭjaŭlajecie svajo viartańnie na radzimu?
DB: Adzin z varyjantaŭ, jakija zapuściać miechanizm pieramien u Biełarusi — kali Rasija nadarvie pupok va ŭkrainskaj vajnie, vajnie suprać usiaho śvietu.
Ekanamična, kali paraŭnoŭvać vałavy ŭnutrany pradukt krain NATA i Rasii, to roźnica ŭ 25-30 razoŭ. Pieravod rasijskaj ekanomiki na vajskovyja rejki tolki paskoryć raspad Rasii. Čym daŭžej budzie tryvać vajna, tym na bolš kavałkaŭ jana raspadziecca.
Kali heta faza nastupić, to Kramlu budzie nie da Biełarusi. Jon budzie stajać na kaleniach i prasić u Zachadu dapamohi — nožak Buša.
U hetaj situacyi Łukašenku prybiaruć svaje.
Zjaviacca «Łatuški śviatych apošnich dzion», jakija, jak vyjavicca, da apošniaha zmahalisia. Byli 30 hadoŭ pry režymie, kab prybrać Łukašenku.
Im treba budzie pakazać, što jany ŭčynili pieravarot i vyzvalili Biełaruś, kab nie apynucca pa-za hulnioju.
Moža, banda HUBAZiKa akažacca macniejšaj i nie znojdziecca hierojaŭ, jakija likvidujuć Łukašenku. Tady moža adbycca narodnaje paŭstańnie. Biełarusy adčujuć, što heta apošni boj, kab damahčysia ščaśliviejšaj budučyni. Tady my zmožam raźličvać na mižnarodnuju dapamohu. Umoŭna, na ŭvod vojsk AAN, NATA.
Voś tady treba budzie viartacca ŭ Biełaruś.
Viktar Ivaškievič
Unutrana ŭ mianie jość žadańnie skončyć spravu tych ludziej, jakich niama z nami: Hienadzia Karpienki, Viktara Hančara, Stanisłava Šuškieviča, Valeryja Ščukina, Piatra Marcava, Paŭła Žuka.
Ciapier vielmi nie chapaje takoha čałavieka jak Viktar Ivaškievič, jaki dumaŭ pra Biełaruś 24 hadziny ŭ sutki.
My prosta pavinny zaviaršyć ich spravu i dapamahčy maładym vieści Biełaruś u Jeŭropu. Kab Biełaruś stała narmalnaj jeŭrapiejskaj krainaj, znachodziłasia pad parasonam NATA i była siabram Jeŭrasajuza.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆHladzicie taksama:
Žachlivy los «prypynienaj revalucyi» ŭ Biełarusi — novaja kniha francuzskaha sacyjołaha Ranana Ervue
