«Nu ty ž historyk, raspaviadzi nam, što budzie dalej». Jak biełaruskija historyki pieratvaryli piva ŭ kavu
Pieršaja lekcyja aśvietnickaha histaryčnaha prajekta «Kava z historykam» adbyłasia ŭ varšaŭskim Biełaruskim moładzievym chabie ŭ znakavuju dla Biełarusi datu — 25 sakavika 2022 hoda. Apošniaja na siońniašni momant, 27‑ia lekcyja prajšła sioleta ŭletku, u byłym užo pamiaškańni chaba na płoščy Kanstytucyi ŭ Varšavie. Pra toje, jak naradziŭsia i raźvivaŭsia prajekt, pra jaho aŭdytoryju i płany na budučyniu ahienctva «Pozirk» parazmaŭlała ź jaho zasnavalnikami Viktaram Jakubavym i Alaksiejem Łukaševičam.
Viktar Jakubaŭ. Fota: Biełaruski moładzievy chab
«Vyrašyli raspaviadać pra nieviadomyja fakty z žyćcia viadomych ludziej»
— Kali i jak byŭ stvorany prajekt «Kava z historykam»?
Viktar Jakubaŭ: Prajekt byŭ prydumany letaś uviesnu. Alaksiej tady pryjšoŭ pracavać u Biełaruski moładzievy chab, a ja, znachodziačysia na navukovaj stažyroŭcy ŭ Varšavie, šukaŭ varyjanty, kab zrabić niešta karysnaje dla miascovaj biełaruskaj emihracyi. I my pryjšli da idei zładzić niejkija vystavačnyja lekcyi, kab hurtavać ludziej na placoŭcy i papularyzavać historyju Biełarusi. Raspaviadać, jakaja situacyja była ŭ našych prodkaŭ raniej i jak heta moža być źviazana z sučasnaściu.
Vielmi šmat pytańniaŭ i prablem, jakija isnavali raniej, niejkim čynam dziady vyrašyli. U Biełarusi na dvaravych sustrečach dy i zaraz prosiać: «Nu ty ž historyk, raspaviadzi nam, što budzie dalej». Ludzi časta pravodziać niepasrednyja anałohii pamiž sučasnymi i niejkimi minułymi padziejami i sprabujuć na pravieranym dośviedzie płanavać budučyniu.
Ja nie śpiecyjalist pa historyi XX stahodździa, prafiesijna zajmajusia bolš rańnim pieryjadam, časami Vialikaha Kniastva Litoŭskaha, hetaksama jak i bolšaść inšych kaleh, jakich ja pryciahnuŭ da realizacyi prajekta: Andrej Radaman, Andrej Macuk ci Mikoła Vołkaŭ. Potym my zaprašali inšych navukoŭcaŭ, jakija pryjechali siudy, u tym liku ŭciekačoŭ ad režymu Łukašenki. Kožny braŭ tuju temu, jakaja jamu była bližejšaj.
Pakolki ŭ Biełaruskim moładzievym chabie pačatkova nie było nieabchodnaha abstalavańnia, pieršyja tranślacyi my ŭvohule zapisvali na telefon. Potym, kali ŭ chaba źjaviłasia technika, pačali svaje zapisy vykładać u internet, i zaraz na jutubie možna znajści 24 zapisy «Kavy z historykam».
Bo adna sprava, kali ty niešta raskazvaješ žyvoj audytoryi, umoŭna 20 prysutnym, ale ž takaja infarmacyja pavinna dachodzić i da bolš šyrokaha koła hledačoŭ, u tym liku ŭ Biełarusi, tamu z dapamohaj Biełaruskaha moładzievaha chaba my i zapisvali sustrečy. Spadziajusia, što my zdolejem niejkim čynam adnavić prajekt, bo popyt jość, ludziam heta cikava.
Alaksiej Łukaševič: Pačynajučy prajekt, my namahalisia raskazać pra historyju bolš prostymi słovami i pryvodzić prykłady histaryčnych padziej, pra jakija nielha pračytać u padručnikach ci inšych knihach pa historyi.
Na samaj spravie, kali my prydumali prajekt, jaho pieršaj pracoŭnaj nazvaj było «Piva z historykam», ale adrazu ŭźnikła pytańnie, dzie my heta piva budziem pić, kudy zaprašać ludziej. A ja ŭ toj čas užo pracavaŭ u Biełaruskim moładzievym chabie, i my vyrašyli, što heta dobraje miesca, ale ž tam usio kulturna, i voś tak «Piva z historykam» pieratvaryłasia ŭ «Kavu…».
Historyki sapraŭdy viedajuć šmat cikavych rečaŭ, jakija nie viedajuć inšyja ludzi, bo vyvučajuć dadatkovyja dakumienty, krynicy. I na pieršym etapie my začapilisia mienavita za hetu ideju, vyrašyŭšy raspaviadać pra niejkija asabistyja listy, nieviadomyja fakty z žyćcia viadomych ludziej. Užo paźniej, na hetaj bazie, pravodziačy paraleli z padziejami taho času, skłalisia hruntoŭnyja lekcyi.
Ja ŭvieś čas sprabavaŭ danieści kamandzie historykaŭ, što patrebna padavać historyju ŭ farmacie «vajna, amurnyja pryhody i rok-n-roł biełaruskich kniazioŭ» — toje, što najbolš cikava ludziam, ale pakul nie atrymałasia.
V.Ja.: Prosta navukoŭcy nie ŭmiejuć dy i nie chočuć rabić cikavyja rečy, jany «łupiać» svaju zanudnuju, ale praŭdzivuju navuku (śmiajecca).
Fota: Biełaruski moładzievy chab
«Časam było bačna, što ludzi ničoha nie viedajuć pra svaju historyju»
— Ci była zvarotnaja suviaź z aŭdytoryjaj? Na vašu dumku, jana była padrychtavanaj, z peŭnymi viedami pra historyi Biełarusi?
V.Ja.: Usio adbyvałasia prykładna tak: anansavałasia niejkaja tema, prychodzili ludzi, jakim jana była cikavaja. Vystupaŭ lektar, a paśla pačynałasia dyskusija z tymi, chto pryjšoŭ i chto padklučaŭsia da nas u internecie. Ludzi stavili pytańni, i, na žal, časam było bačna, što jany ničoha nie viedajuć pra svaju historyju. Školnyja padručniki jany prajšli vielmi daŭno, kali ŭvohule ich čytali. Heta na samaj spravie biada, ale radavała toje, što ludzi prychodzili, hladzieli tranślacyi, zadavali pytańni, i heta daje nadzieju.
— Ci byli histaryčnyja sprečki?
V.Ja.: Dastatkova składana spračacca, kali nie vałodaješ materyjałam…
A.Ł.: Ale byli situacyi, kali na našy lekcyi prychodzili inšyja historyki, zadavali kłasnyja pytańni i pačynałasia cikavaja dyskusija. Farmat sustrečaŭ byŭ rozny: spačatku vystupaŭ historyk, i paśla hetaha byli pytańni niepasredna da jaho, a potym da adkazu na pytańni dałučalisia prysutnyja kalehi dakładčyka. Karaciej, ekśpierymientavali.
— Što bolš za ŭsio cikaviła ludziej? Jakija pieryjady, histaryčnyja padziei?
V.Ja.: Tut pytańnie ŭ tym, što my na svaich lekcyjach išli «ad historykaŭ». Zaraz u Varšavie šmat tych, chto zajmajecca mienavita Vialikim Kniastvam [Litoŭskim]. Jość niekalki śpiecyjalistaŭ pa XIX stahodździ, ale ich było nie tak lohka pryciahnuć da lekcyj, heta ŭsio rabiłasia bolš «na asabistych suviaziach». Sami jany da nas nie źviartalisia, jak heta, naprykład, rabili niekatoryja inšyja ŭdzielniki prajekta. A tak byli, skažam, znajomyja znajomych. Byli, naprykład, historyki, jakich u Biełarusi vykinuli z pracy i jany realna sumavali biez aŭdytoryi.
A.Ł.: Kali zazirnuć u statystyku zapisanych sustreč, to my bačym, što cikavaja tema i apisańnie — najlepšy šlach da pavieličeńnia kolkaści prahladaŭ. Bolšaść našych zapisaŭ źbirała bolš za tysiaču prahladaŭ. A ŭ topie dahetul znachodzicca Mikoła Vołkaŭ, jaki raspaviadaŭ pra zamki Biełarusi — bolš za 3,5 tys.
Darečy, zvyš 60% hladzieli tranślacyi ŭ Biełarusi. Heta vielmi kruta. U samim chabie siaredniaja kolkaść naviedvalnikaŭ składała 15—20, a maksimalna było, mabyć, 35 čałaviek. Tamu zapis sustrečy i vykład jaho ŭ ahulny dostup — pravilny krok dziela pašyreńnia viedaŭ pra svaju historyju.
Fota: Biełaruski moładzievy chab
«Zapisać hruntoŭny, strukturavany cykł lekcyj pa historyi Biełarusi»
— Ci budzie praciah?
A.Ł.: Z adnaho boku, jość historyki, jakim heta cikava i jakija chočuć praciahvać lekcyi. My ź Viktaram navat za hety čas prajechali pa niekalkich polskich haradach i zładzili vystupy va Urocłavie, Poznani i Ščecinie.
Jak prajektny mieniedžar mahu skazać, što na takija rečy ciažka znajści finansavańnie.
Zaraz my pracujem nad składańniem sieryi lekcyj, umoŭna kažučy, ad protabiełarusaŭ, uźniknieńnia plamionaŭ, kab raspaviaści ludziam, adkul naohuł źjavilisia biełarusy, da XX stahodździa.
Dahetul u nas byli niejkija raźbityja lekcyi, biez histaryčnaha tajminhu. My, umoŭna kažučy, pieraskokvali z adnaho pieryjadu ŭ druhi ŭ zaležnaści ad taho, jaki śpiecyjalist byŭ dastupnym u toj ci inšy čas i h.d.
Zadača navukoŭcaŭ u hetaj suviazi — skłaści śpis historykaŭ, ź jakimi možna było b zapisać hruntoŭny, strukturavany cykł lekcyj pa historyi Biełarusi. Bolšaść ź ich nam viadomaja. Ale jany znachodziacca nie tolki ŭ Polščy, ale i ŭ Litvie, Šviecyi, Vialikabrytanii… I kab pryjechać da ich ci zaprasić ich u Varšavu, patrebna finansavańnie.
— Vy miarkujecie, heta budzie niešta novaje ci, umoŭna kažučy, «Kava z historykam‑2»?
A.Ł.: U lubym vypadku «Kava z historykam» budzie praciahvacca, ale my płanujem užo inšy padychod u padačy materyjału. Heta budzie bolš jakasny miedyjny farmat, dzie kožnaja lekcyja budzie raspłanavanaja pa časie i źmiestu. Kožny vypusk płanujem nie bolš za hadzinu, bo časam historykaŭ było ciažka spynić i lekcyi zaciahvalisia da dźviuch hadzin i navat bolš (uśmichajecca).
V.Ja.: Jość šmat histaryčnych daśledavańniaŭ, vielmi śviežych, pra jakija viedaje tolki vuzkaje koła śpiecyjalistaŭ i jakija zaraz možna pračytać tolki ŭ śpiecyjalnych navukovych vydańniach ci zbornikach tezisaŭ kanfierencyj. Zvyčajnyja ludzi takoha i blizka nie čytali. Jość žadańnie danieści hetyja zakrytyja viedy da jak maha bolšaj kolkaści ludziej.
A.Ł.: My pahladzieli, što biełaruskaja historyja, hłybokija akademičnyja daśledavańni znajšli svajho hledača i słuchača. Tamu praciahu «Kavy z historykam» być.
I my nasamreč zacikaŭlenyja pracavać dalej i ź Biełaruskim moładzievym chabam, i ź inšymi, i nie tolki ŭ Varšavie, bo naša zadača — achapić jak maha šyrejšaje koła aŭdytoryi.
Čytajcie taksama:
Słuckija pajasy tkali niehrycianki — archiŭnaje adkryćcio
Što stała z rasijskimi pomnikami, jakija impieryja staviła ŭ nacyjanalnych pravincyjach
