Słuckija pajasy tkali niehrycianki — archiŭnaje adkryćcio
U śviatle apošnich navukovych adkryćciaŭ słovy biełaruskaha kłasika — «jany, biazdolnyja, uziaty tkać załatyja pajasy» — zajhrali novymi farbami.
U novym vypusku padkasta «Tak skłałasia histaryčna» hościem vystupiŭ historyk i archivist Dzianis Lisiejčykaŭ, jaki byŭ adnym z aŭtaraŭ daśledavańnia «Madžarskija: armianski rod u historyi Biełarusi», što vyjšła litaralna miesiac tamu.
Lisiejčykaŭ raspavioŭ pra miesca słuckich pajasoŭ u biełaruskaj kultury, pachodžańnie i los zasnavalnika słuckaj piersijarni Jana Madžarskaha, dziejnaść jahonaha syna Leana i jaho intehracyju ŭ hramadstva Rečy Paspalitaj, a taksama arhanizacyju raboty samoj piersijarni i jaje niezvyčajnych tkačych.
U dakumientach ab pieravodzie fabryki ź Niaśviža ŭ Słuck daśledčyki ŭbačyli vielmi cikavuju detal. Kamiendant Słucka, jaki prymaŭ hetuju vytvorčaść u byłych kazarmach hrand-muškiecioraŭ, pisaŭ spravazdaču kniaziu Radziviłu, što pryjazdžajuć varštaty, pačnucca pracy pa ich ustanoŭcy, chutka budzie ŭvieś praces zapuščany, buduć zakuplać taksama materyjały dla vyrabu pradukcyi.
Słucki kamiendant vyrašyŭ daručyć pracu pa tkactvie pajasoŭ spačatku, pakul nie było nijakich rasparadžeńniaŭ, adnoj vielmi niezvyčajnaj dla Biełarusi katehoryi ludziej. U dakumiencie jany paznačanyja jak «murynki» — tady tak nazyvali niehrycianak. Adkul niehrycianki mahli ŭziacca ŭ Słucku?
Spačatku daśledčyki paličyli, što stali pieršaadkryvalnikami hetaha słova, ale, jak vyjaviłasia, mnohija jaho bačyli. Navat u knihach daśledčykaŭ apošnich hadoŭ hety termin fihuruje, adnak, pad upłyvam vierša Bahdanoviča «Słuckija tkačychi», jany śćviardžali, što heta nie murynki, a mužyčki, to bok pryhonnyja sialanki, žančyny ź miascovych viosak.
Braty Hieranim Fłaryjan i Michał Kazimir «Rybańka» Radziviły. Fota: Wikimedia Commons
Adnak vyjaviłasia, što heta sapraŭdy byli niehrycianki. Heta byli padniavolnyja akciorki miascovaj teatralnaj trupy. Braty Radziviły, Michał Kazimir Rybańka i Hieranim Fłaryjan, jaki vałodaŭ Słuckam, spaborničali pamiž saboj i mieli šmat usiaho padobnaha, u tym liku pryvatnaje vojska i ŭłasnyja pryhonnyja teatry. Paśla śmierci ŭ 1760 hodzie Hieranima Fłaryjana, jaki nie mieŭ dziaciej, jahonyja majontki pierajšli da brata, patreba ŭ dublavańni adpała.
Teatry Radziviłaŭ byli davoli šykoŭnyja i viadomyja pa tych časach. I kožny z bratoŭ namahaŭsia jašče mieć modnuju ekzotyku ŭ składzie hetych trup. I ŭ adnaho, i ŭ druhoha byli nievialikija niehrycianskija trupy. Daśledčyki znajšli pa dakumientach, što ŭ Słucku było 8—9 ciemnaskurych žančyn. Zachavaŭsia ichni racyjon, jaki śviedčyć pra toje, što choć jany byli navat na pravach pryhonnych, adnak ich karmili značna lepš, čym biełaruskich pryhonnych u miascovych majontkach.
Makiet teatra Radziviłaŭ u Niaśvižy. Fota: Spadčyna Słuckaha kraju
Isnavała taksama cikavaja pasada pad nazvaj «staršy muryn», jaki byŭ z asabista volnych ludziej i prosta pracavaŭ jak słužačy, bo ŭmieŭ na adnoj movie ź niavolnicami razmaŭlać.
Daśledčyki ŭ čas padrychtoŭki manahrafii namahalisia vyśvietlić, adkul pryjazdžali ciemnaskuryja žančyny ŭ Słuck. U adnym dakumiencie, u haspadarčych dziońnikach kniaskaj administracyi jany znajšli dakumient ab dazvole na vodpusk «staršamu murynu», jakoha pa ironii losu Radziviły nazvali Frydrycham Aŭhustam — hetak ža jak zvali karala. Frydrych Aŭhust prasiŭ jaho adpuścić da staroha baćki na vostraŭ Barbadas.
Prodaž rabyni na Barbadasie. 1793 hod
U tyja časy Barbadas byŭ bujnym rynkam niavolnikaŭ u Karybskim basiejnie. Mahčyma, što mienavita adtul Radziviły brali dla siabie ciemnaskurych niavolnic.
U mietryčnych knihach Słuckaha kaścioła sustrakajucca zapisy ab śmierci hetych žančyn. Jany majuć tolki imia, bo nie mieli charakternych dla miascovych proźviščaŭ, a taksama dadavałasia paznaka «negra» — «ciomnaja», «čornaja», to-bok pišacca «niehrycianka rodam». Zastajecca adkrytym pytańnie, ci mahli jany ŭstupać u šlub, ci byli ŭ ich siemji i ci pakinuli jany paśla siabie naščadkaŭ. «Moža, i ciapier u častki słuččakoŭ jość afrykanskaja kroŭ».
Tak što, jak i pisaŭ Bahdanovič, słuckija pajasy sapraŭdy tkali biazdolnyja tkačychi, ale heta na pieršych časach byli zusim nie biełaruski.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆČytajcie taksama:
