Piotr I i baškiry. Dzie chavajecca ihołka Kaščeja impieryi?
Z časoŭ Piatra I ahramienny «zamaskoŭski» kantekst Rasii całkam syšoŭ u cień. Historyja Rasii stała historyjaj Maskvy i Piciera, jakija ŭdzielničajuć u roznych jeŭrapiejskich hulniach. A ŭsia «zamaskoŭskaja» historyja vializnych terytoryj zastajecca ŭ zabyćci pa siońniašni dzień. Ale na historyju Impieryi treba hladzieć pad druhoj optykaj, piša historyk Cimoch Akudovič u kanale «Biełaruski Babiłon».
Usie, chto moh, užo «nasypali» Pucinu za samaparaŭnańnie ź Piatrom I. Absalutna zasłužana.
Nijakich «ruskich» ziemlaŭ Piotr nie viartaŭ. Jon prosta ŭklučyŭsia ŭ biaskoncy kanflikt za bałtyjskaje ŭźbiarežža. U 1697 hodzie na šviedski stalec sieŭ 15-hadovy chłopčyk Karł CHII i susiedzi nie mahli hetym nie skarystacca. Piatru padabałasia ŭsio jeŭrapiejskaje i jon vyrašyŭ paŭdzielničać u sapraŭdnaj jeŭrapiejskaj vajnie.
Pačynałasia vajna katastrafična dla sajuźnikaŭ, bo 15-hadovy chłopčyk raptam razdaŭ na horkija dzički svaim susiedziam i navioŭ mocnaha šuchieru pa ŭsioj Jeŭropie.
Ale pa vyniku, u hetaj doŭhaj vajnie vyjhraŭ usio ž Piotr: vyjšaŭ da mora, pabudavaŭ fłot, uzmacniŭ armiju, zajmieŭ impierski status i «prarubiŭ akno ŭ Jeŭropu».
Pad hetaj mietafaraj najčaściej majecca na ŭvazie, što dvaranie ŭ Rasii zhalili barody i pačali nasić paryki i lehinsy. Ale źmieny napraŭdu byli značna hłybiejšyja. Adna z samych važnych, ale niezaŭvažnych: paśla pieramohi nad Karłam CHII Rasiju ŭklučyli ŭ jeŭrapiejski kantekst. I rasijskaja historyja pačała razhladacca mienavita ŭ im.
A heta značycca, što ahramienny «zamaskoŭski» kantekst Rasii całkam syšoŭ u cień.
Historyja Rasii stała historyjaj Maskvy i Piciera, jakija ŭdzielničajuć u roznych jeŭrapiejskich hulniach. A ŭsia «zamaskoŭskaja» historyja vializnych terytoryj zastajecca ŭ zabyćci pa siońniašni dzień.
Voźmiem da prykładu baškir. Fraza «Baškiry i Paŭnočnaja vajna», napeŭna, nie vyklikaje ŭ vas nijakich asacyjacyj. A darma.
U 1704 hodzie, kali Piotr I, Aŭhust II, Karł CHII, i hietman Maziepa ŭžo piaty hod biehali adzin za adnym pa centralnaj Jeŭropie, rasijski car raptam zrazumieŭ, što ŭ jaho skončylisia hrošy i zahadaŭ svaim favarytam zdabyć finansy na vajnu dzie zaŭhodna. Tyja pajechali treści rehijony.
Pryjechali i da baškir. Tyja jašče ŭ časy Ivana Žachlivaha dobraachovatna (byli na toje svaje pryčyny) ŭvajšli ŭ padparadkavańnie Maskovii, ale na ŭmovach aŭtanomii i zrazumiełych padatkaŭ. Isnuje takaja bajka, što baškiry niekalki stahodździaŭ chavali ŭ svaich damach hramatu Ivana IV, jakuju sprabavali pieryjadyčna skraści carskija prysłužniki, kab apraŭdać nievykanańnie tych starych umoŭ.
Voś ža, baškiram novyja praviły Piatra I nie spadabalisia. Jany pasprabavali damovicca pa-charošamu, ale maskoŭskija apryčniki, jak zaŭsiody vybrali mietad knuta, jak bolš nadziejny. Pačalisia karnyja apieracyi i ździeki. Asabliva lubili maskavity zapaivać da śmierci harełkaj narodnych pasłoŭ i batyraŭ. Hetaj zabavie ich navučyŭ sam Piotr.
Baškiry takoha nie ściarpieli. Vybuchnuła mahutnaje paŭstańnie, jakoje ciahnułasia 7 hod. U padručnikach pra toje paŭstańnie idzie adnym radkom, ale na samaj spravie jano skałanuła ŭsiu impieryju. I mocna jaje patresła.
Piotr vymušany byŭ pierakidvać vajskovyja častki ź jeŭrapiejskaha teatra na azijacki, kab choć niejak spravicca z baškirami. Paralelna buntavali kazaki Bułavina, astrachancy, kirhizy. Karaciej, ad vajennaj pieranapruhi Impieryja ledźvie sama nie razvaliłasia. Heta była vializnaja vajna ŭ centry Rasii, pra jakuju zaraz mała chto pamiataje.
Paŭstańnie, darečy, tak i nie było padaŭlenaje. U 1711 hodzie Piotr I pahadziŭsia na ŭsie ŭmovy baškir i navat pakaraŭ niesumlennych zborščykaŭ padatkaŭ (jakich sam pasłaŭ). Baškiry vyjhrali, i adnačasova prajhrali, bo tak i nie sabralisia ŭ samastojnaje chanstva, kab adździalicca. Pahadzilisia znoŭku pavieryć ruskamu caru.
Z baškirskim paŭstańniem historyja Paŭnočnaj vajny vyhladaje krychu pa inšamu, bo Piotr I, jaki pieramoh vunderkinda Karła, ulez va ŭnutranuju palityku Rečy Paspalitaj, prymusiŭ pavažać siabie ŭsiu Jeŭropy, pierakraiŭ Rasiju, nie zdoleŭ złamać baškiraŭ.
I baškiry pra ŭsio heta pamiatajuć. Bo ahułam pad Maskvoj jany padymalisia na vialikija paŭstańni bolš za 6 razoŭ. Tamu dla hieraičnaha naratyva ŭ baškir hierojaŭ z zapasam.
Voś pad jakoj optykaj treba ciapier hladzieć na historyju Impieryi. Bo ŭsie tyja padziei, jakija stahodździami chavalisia za jeŭrapiejskim fasadam, zaraz nabyvajuć inšaje značeńnie i hučańnie. Dzieści tam schavanaja ihła Kaščeja.
