Ekśpiert: Pieramovy pamiž Łukašenkam i hramadstvam abaviazkova buduć — pytańnie tolki kali
Na pytańni Radyjo Svaboda adkazaŭ Jorh Forbryh, dyrektar pa Centralnaj i Ŭschodniaj Eŭropie niamieckaha fondu Maršała.
Palitołah Niamieckaha fondu Maršała Jorh Forbryh. Archiŭnaje fota.
— Paśla vybaraŭ u Biełarusi 9 žniŭnia pratesty praciahvajucca ŭžo amal try miesiacy. Ci ličycie vy, što ŭłada Łukašenki asłabła za hety čas, ci jana pa-raniejšamu mocnaja?
— Ja nia dumaju, što jana j była takaja ŭžo mocnaja. Dla spadara Łukašenki i mnohich ludziej u jahonym aparacie padziei apošnich miesiacaŭ stali niečakanaściu. Jany vyprabavali šerah stratehijaŭ, kab zdušyć hety demakratyčny ruch, ale vyhladaje, što ničoha nie spracavała.
U vieraśni vyhladała, što ŭ supraćstajańni adbyłosia zacišša, ale apošnija paru tydniaŭ pratestavy ruch znoŭ uzmacniŭsia, i my bačym bolš inicyjatyvy z boku demakratyčnaha ruchu. My bačym pamyłki, jakija robić režym Łukašenki, i heta vielmi niaŭstojlivaja sytuacyja dla režymu. Jany vidavočna nia robiacca macniejšymi.
Jany zachoŭvajuć mocnyja pazycyi ŭ aparacie biaśpieki, i my bačym, jak častka aparatu biaśpieki teraryzuje nasielnictva. Ale ja b nie nazvaŭ heta prykmietaj siły. Heta chutčej prykmieta adčaju z boku režymu. Tamu ahułam ja b skazaŭ, što režym Łukašenki zusim nia ŭ mocnaj pazycyi.
— Vy skazali pra pamyłki Łukašenki. Jakija pamyłki režymu vy b nazvali?
— Pieršy epizod, jaki prychodzić u hałavu ź niadaŭnich padziejaŭ, heta vizyt Łukašenki ŭ SIZA, dzie jon sustrakaŭsia ź niekatorymi palitviaźniami. Ja liču, što heta była sproba manipulavać apazycyjaj i padzialić jaje. Pasprabavać pierakanać niekatorych ź ich pajści śledam za režymam pa šlachu niejkaha kanstytucyjnaha referendumu, zamiest taho kab vykanać patrabavańni pratestavaha ruchu. Mnie zdajecca, my možam adnaznačna skazać, što hetaja sproba pravaliłasia.
Druhi epizod — heta niadaŭniaja abviestka pra vielmi vialiki praŭradavy mitynh. Ad hetaj idei vielmi chutka admovilisia. Tam byli roznyja pryčyny, ale heta vidavočnaja pamyłka — spačatku vy abviaščajecie taki schod, a potym kasujecie. Heta znoŭku ž prykmieta słabaści i pamyłka, na maju dumku.
— Kali paraŭnoŭvać Biełaruś z takimi krainami, jak, naprykład, Ukraina, — tam padčas revalucyi apazycyja mieła ludziej va ŭładnaj systemie. U parlamencie byli apazycyjnyja deputaty. U Biełarusi ničoha takoha niama. Jakim vy bačycie realistyčny scenar pierachodu ŭłady ŭ Biełarusi?
— Pierš za ŭsio nam treba być vielmi aściarožnymi, robiačy paraŭnańni z krainami-susiedziami i niadaŭnimi demakratyčnymi paŭstańniami ŭ hetych krainach. Heta absalutnaja praŭda, što, u adroźnieńnie ad Ukrainy, demakratyčny ruch nia maje pradstaŭnictva va ŭładzie Biełarusi. Niekatoryja inhredyjenty, jakija byli va Ŭkrainie i inšych krainach, vidavočna adsutničajuć u Biełarusi.
Kali ŭžo rabić paraŭnańni pamiž Biełaruśsiu i papiarednimi epizodami demakratyčnych paŭstańniaŭ, nam treba viarnucca dalej. Na maju dumku, bolš adekvatnaje paraŭnańnie było b z Polščaj u 1980-1981 hadach. Tady taksama byŭ vielmi mocny kanflikt pamiž dziaržavaj i hramadztvam, byŭ vonkavy sponsar režymu — Maskva, i ryzyka ŭmiašańnia z boku vojskaŭ Varšaŭskaj damovy. Tady Jaruzelski vyrašyŭ raźviazać sytuacyju, uvioŭšy vajennaje stanovišča, kab zdušyć ruch pratestu.
Što tyčycca scenaraŭ, dyk eksperty ich šmat abmiarkoŭvajuć ad pačatku haračaj fazy kanfliktu ŭ žniŭni, choć, na maju dumku, hety kanflikt pačaŭsia našmat raniej. Mnie zdajecca, ciapier nichto nia moža ŭpeŭniena skazać, jakija scenary najbolš imaviernyja.
Kali kazać šyroka, tut jość dva šlachi raźvićcia. Pieršy — heta niejkaje raźviazańnie kanfliktu pamiž dziaržavaj i hramadztvam Biełarusi. Heta strukturny kanflikt — hramadzianie bolš nie prymajuć takuju paternalisckuju dziaržavu i toj režym, jaki byŭ va ŭładzie tak doŭha. Tamu pavinna adbycca novaja damova ab adnosinach pamiž dziaržavaj i hramadztvam, kab stvaryć novy balans i dać krainie sacyjalny i palityčny mir. Dla hetaha vidavočna spatrebiacca sastupki i hatoŭnaść da pieramovaŭ z boku ŭłady. Pakul što z boku spadara Łukašenki i jahonaha režymu niama znakaŭ, što jany hatovyja iści hetym šlacham. Tamu hety mirny varyjant raźviazańnia kanfliktu ciapier blakujecca režymam.
Druhi scenar — režym sprabuje niejak «ucichamiryć» sytuacyju. I tut darečnaje paraŭnańnie z Polščaj. Bo ŭ toj čas polski režym zrabiŭ mienavita heta, pieravioŭšy sacyjalnuju niezadavolenaść z vulic u kvatery i na kuchni. Ja dumaju, što taki scenar «pacyfikacyi» taksama mahčymy ŭ Biełarusi. Heta budzie značyć poŭnaje zakryćcio systemy i krainy. Heta nie raźviaža kanfliktu, ale adkładzie jaho vyrašeńnie.
Ja nia viedaju, nakolki ŭ režymu chapaje resursaŭ i rašučaści pajści na hety scenar, ale ja liču, što my nia možam vyklučać takoha poŭnaha zakryćcia i «ŭcichamirvańnia» sytuacyi.
— Vy ŭžo zrabili paraŭnańnie z časami vajennaha stanovišča ŭ Polščy i zhadali pra niebiaśpieku savieckaha ŭmiašańnia ŭ toj čas. Paśla represij i hvałtu ŭ žniŭni prezydent Rasiei Pucin publična padtrymaŭ Łukašenku. Ci bačycie vy, što rasiejskaja pazycyja niejak mianiajecca za hetyja miesiacy pratestaŭ, ci jany pa-raniejšamu staviać na Łukašenku?
— My ŭsie viedajem, što vakoł Kramla vielmi vysokija mury i vielmi mała chto moža za ich zazirnuć i pabačyć, što tam abmiarkoŭvajuć i što ŭ hałovach tych, chto vyznačaje palityku Kramla. Tut my ŭsie na terytoryi zdahadak i sprabujem zrabić niejkija vysnovy z publičnych zajavaŭ, pavodzinaŭ ŚMI i ciapierašniaj rasiejskaj anhažavanaści ŭ Biełarusi. Da lubych interpretacyjaŭ tut varta stavicca z dolaj skieptycyzmu.
Ja skažu tolki, što Kreml vidavočna nie čakaŭ takoj dynamiki. Jany rychtavalisia da scenaru, dzie Łukašenka asłabnie, ale zastaniecca va ŭładzie — i heta toj scenar, jaki ciapier adbyvajecca, — adnak u Rasiei nie čakali, što budzie vostra stajać pytańnie pra jaho vyžyvańnie.
Napačatku ŭ reakcyjach Maskvy na padziei ŭ Biełarusi nie było skaardynavanaści. Z adnaho boku, byli vinšavańni spadara Pucina spadaru Łukašenku, ale, z druhoha boku, byli davoli vysokija pradstaŭniki rasiejskaha režymu, jakija žorstka krytykavali padziei ŭ Miensku. Aśviatleńnie padziejaŭ u rasiejskich ŚMI było davoli adkrytaje, i nie było vidać toj kaardynacyi, jakaja zvyčajna nazirajecca ŭ takich vypadkach.
Ja dumaju, pryblizna praz tydzień paśla vybaraŭ Kreml vyrašyŭ: «Nam treba stabilizavać sytuacyju ŭ Biełarusi, a heta značyć — stabilizavać Łukašenku». Jany pasłali padtrymku ŭ ŚMI, abviaścili pra finansavuju i palityčnuju padtrymku režymu, kab mieć čas raspracavać scenary raźvićcia padziejaŭ, vyhadnyja Kramlu. Ahułam hetaja sytuacyja zachoŭvajecca ad taho času.
Vyhladaje, što Rasieja robić dastatkova, kab pakul što ŭtrymać Łukašenku va ŭładzie, ale nie abviaščaje pra bolšaje i nie ŭ zachapleńni ad spadara Łukašenki — heta pakazała sustreča Pucina i Łukašenki ŭ Sočy. Tam nie było mocnaha vykazvańnia padtrymki. Vyhladała, što Kreml pastaviŭ jamu ŭltymatum: «Ty pavinien uziać stanovišča pad kantrol, inakš nam daviadziecca padumać pra macniejšaje ŭmiašańnie».
Mnie navat zdajecca, što apošnimi dniami my pabačyli źmiakčeńnie rytoryki Kramla. Z adnaho boku, jany pa-raniejšamu vykarystoŭvajuć zaciahanyja abvinavačańni, što heta biesparadki, inśpiravanyja Zachadam, što tut dziejničajuć Polšča, Litva, inšyja krainy. Z druhoha boku, ja čuju namioki, što tut havorka nie pra Łukašenku, što pavinny ŭličvacca intaresy biełaruskaha narodu.
Ja nia viedaju, nakolki heta hruntoŭna i surjozna, ale ŭ mianie ŭražańnie, što za apošnija paru tydniaŭ — ułučna ź vizytam kiraŭnika rasiejskaj vyviedki Naryškina ŭ Miensk, dzie jon, mahčyma, pieradavaŭ niejkaje pasłańnie ad Pucina Łukašenku, — Kreml vyvučaje, što možna zrabić, kab vyjści z hetaha supraćstajańnia.
Apošniaje, što varta skazać: Łukašenka razumieje, što nielha być upeŭnienym u padtrymcy Kramla. Na maju dumku, heta była asnoŭnaja pryčyna, čamu jon pryśpiešyŭ svaju inaŭhuracyju. Hetym jon abmiežavaŭ vybar Kramlu. Da inaŭhuracyi ŭ Kramla zastavalisia varyjanty inšaha kiraŭnictva ŭ Miensku, ale Łukašenka abmiežavaŭ vybar dvuma krajnimi varyjantami. «Ciapier, kali ja farmalna prezydent, a vy, spadar Pucin, mianie pavinšavali paśla vybaraŭ i tamu pryznali prezydentam, vam daviadziecca mianie padtrymlivać, što b ja ni zrabiŭ, jakimi b metadami ja ni vyrašyŭ abaraniać svaju ŭładu». A druhi varyjant, jaki dla Kramla šmat u čym vielmi składany, — «Kali vy sa mnoj nia zhodnyja, vam daviadziecca zrynuć mianie siłaj». Tamu my musim trymać u hałavie hetuju niaŭpeŭnienaść Łukašenki i źmianšeńnie varyjantaŭ dla Kramla paśla sakretnaj inaŭhuracyi, jakuju Łukašenka sabie zładziŭ.
— Znoŭku viartajučysia da paralelaŭ z Polščaj na pačatku 1980-ch — ci ličycie vy, što zastajecca varyjant rasiejskaha vajskovaha ŭmiašańnia, kali Łukašenka stracić kantrol nad Biełaruśsiu?
— Ja dumaju, što hetaha nielha vyklučać. Hety vajskovy varyjant byŭ dla nas niečakanaściu ŭ minułym — my ŭsie pamiatajem Hruziju, pamiatajem Ukrainu. Treba prytrymlivacca prostaha praviła: nikoli nie kažy «nikoli» datyčna Rasiei i jaje vajskovaha ŭmiašańnia ŭ inšych krainach.
U toj ža čas ja liču heta mienš imaviernym. Pa-pieršaje, heta vialikaja ryzyka. Dla Kramla jość mienš ryzykoŭnyja varyjanty, jak utrymać Biełaruś u svajoj arbicie, a tut heta hałoŭnaje patrabavańnie Maskvy. Kali Kreml ćviaroza pahladzić na sytuacyju ŭ Biełarusi, dyk pabačyć, što kraina znachodzicca ŭ vialikaj zaležnaści ad Rasiei — finansava, palityčna, u sfery ŚMI, u čałaviečych kantaktach. Tamu racyjanalnaj vysnovaj budzie: kaho b ni abrali ŭ Biełarusi, navat na svabodnych vybarach, jon atrymaje ŭ spadčynu hetuju zaležnaść i žorstkija abmiežavańni na varyjanty dalejšaha raźvićcia krainy.
Ja dumaju, u Kramli jość razumieńnie, što ŭ Biełarusi pieravažna kanflikt pamiž dziaržavaj i hramadztvam. Heta nie pra hieapalityku, heta nie pra pieraaryjentacyju krainy na Zachad. Kali Kreml pahladzić na sytuacyju ćviaroza, dyk pabačyć, što mienš ryzykoŭna nie abaraniać Łukašenku, a dazvolić mirny pierachod ułady, jaki nie stvaraje ryzyki rasiejskim intaresam u Biełarusi.
Hety varyjant isnuje ŭžo šmat času, ale Rasieja nie razhladała jaho ŭsurjoz, bo vielmi pryviazałasia da schiemy «zachodniaha ŭmiašańnia» i «kalarovych revalucyjaŭ, inśpiravanych Zachadam». Adnak ja spadziajusia, što ŭ Kramli pieravažyć ćviarozy padychod, jaki dapamoža praduchilić dramatyčnaje, vajennaje raźviazańnie hetaha kanfliktu.
Vajenny varyjant niasie vysokija ryzyki dla Kramla — Biełaruś nia tolki vialikaja kraina, ale jość i pahroza zachodnich sankcyj. Da taho ž, nieviadomyja vyniki vybaraŭ u ZŠA, a heta moža hruntoŭna źmianić padychod Złučanych Štataŭ da Rasiei. Tamu ja spadziajusia, što taki vajenny varyjant nia źjavicca.
— Vy ŭžo zhadali, jak rasiejskaje kiraŭnictva rehularna zajaŭlaje, što padziei ŭ Biełarusi inśpiravanyja Zachadam — nazyvajucca Złučanyja Štaty, Litva, Polšča. Ci bačycie vy realnyja padstavy dla takich zajavaŭ? I nakolki rasiejskija palityki sami vierać u heta, ci heta robicca bolš dla palityčnych metaŭ?
— Dumaju, što mnohija ŭ heta vierać, u tym liku i na samym viersie rasiejskaha kiraŭnictva. U Rasiei šmat chto maje «kompleks pieraśledu», bo heta postymperskaje hramadztva. U tym liku i kiraŭnictva ŭ Maskvie adčuvaje, što jany niešta stracili paśla raspadu SSSR i zdabyćcia niezaležnaści byłymi savieckimi respublikami.
Mnohija vierać, što historyja niespraviadliva abyšłasia z Rasiejaj, što jana ŭ atačeńni Zachadu, jaki adryvaŭ kavałki ad jaje hlabalnaha ŭpłyvu i razburaŭ jaje status superdziaržavy. Tut my možam pravieści paraleli ź inšymi byłymi kalanijalnymi dziaržavami, dzie časta jość padobnyja pačućci.
U hetym sensie jość hrunt dla idei, što Zachad znoŭ manipuluje blizkim susiedam i partneram Rasiei i sprabuje adarvać ad Rasiei byłuju savieckuju respubliku. Ale mnie zdajecca, što ŭ Rasiei taksama dastatkova ćviarozaha razumieńnia, što nielha ŭtrymać hetyja dziaržavy siłaj. Dośvied Ukrainy pakazaŭ, što vielmi siabroŭskaje da Rasiei hramadztva pieratvaryłasia ŭ voraha praź dziejańni samoj Rasiei apošnich hadoŭ.
U Rasiei jość razumieńnie, što niešta padobnaje moža zdarycca, kali jana budzie nieadekvatna pavodzić siabie ŭ Biełarusi. Mnohija eksperty ŭ Rasiei navučanyja takim dośviedam i kažuć, što treba admaŭlacca ad hetaha postymperskaha kompleksu i dazvolić susiedziam samim vyznačać svaju budučyniu.
Z druhoha boku, my viedajem, što ŭmiašańnie ŭ inšych krainach moža mocna mabilizavać ludziej unutry Rasiei. My nazirali «efekt Krymu», jaki pavialičyŭ rejtynhi spadara Pucina. Moža ŭźniknuć patreba dla takoj mabilizacyi: «My pa-raniejšamu siła ŭ našym rehijonie, jakaja moža abmiežavać dziejańni Zachadu».
I, viadoma ž, my nia možam vyklučać, što praź niejki čas, mahčyma navat chutka, Kreml adčuje, što jaho ŭnutranyja palityčnyja pazycyi asłabli i patrebnaja zamiežnaja avantura — mahčyma, hetym razam u Biełarusi — kab abjadnać rasiejcaŭ «vakoł ściaha».
— Ci maje Zachad mocnyja instrumenty, kab hetamu supraćstajać? U adnym sa svaich artykułaŭ vy pisali pra mahčymaść zamarozić prajekt «Paŭnočny patok 2» jak instrument u pieramovach z Rasiejaj. Ci jość u Niamieččynie palityčnaja padtrymka dla takoha kroku ŭ suviazi z padziejami ŭ Biełarusi?
— Dazvolcie mnie adkazać na dvuch uzroŭniach. Pa-pieršaje, na ahulnym analityčnym uzroŭni. Zachad, Eŭraźviaz i asabliva ZŠA razumiejuć, što majuć abmiežavanyja instrumenty ŭpłyvu va Ŭschodniaj Eŭropie, častkaj jakoj źjaŭlajecca Biełaruś. U Rasiei hetych instrumentaŭ našmat bolš, bo rehijon maje ź joj ščylnyja suviazi — ekanamičnyja, palityčnyja, na ŭzroŭni elitaŭ i hramadztva, u enerhietycy, u ŚMI.
Adnak pry hetym mnie zdajecca, što Zachad — jak asobnyja krainy, u tym liku ZŠA ŭ apošnija hady, hetak i Eŭraźviaz — nie vykarystoŭvaje navat tyja instrumenty, jakija maje. Vy zhadali dobry prykład: «Paŭnočny patok 2» — heta toj vypadak, kali Zachad, u pryvatnaści Niamieččyna, nie vykarystoŭvaje tyja instrumenty, jakimi vałodaje adnosna Rasiei. Inšy prykład — kampanii dezynfarmacyi, jakija pravodzić Rasieja, u tym liku ŭ našaj krainie, tyja suviazi, jakija Rasieja maje ŭ zachodnich elitach, i tyja aktyvy, jakimi rasiejskaja elita vałodaje ŭ krainach Zachadu.
My b mahli našmat bolš abmiežavać rasiejski ŭpłyŭ na Zachadzie ŭ hetych sferach. Heta mahło b paŭpłyvać na pavodziny Rasiei, abo prynamsi abmiežavać jaje mahčymaści.
Ja praciŭnik prajektu «Paŭnočny patok 2», bo z čysta enerhietyčnaha hledzišča heta niepatrebny hazapravod. Heta palityčny prajekt, jaki Rasieja vykarystoŭvaje, kab padzialić krainy Eŭraźviazu i krainy-partnery, takija jak Ukraina.
Kali b Niamieččyna i jaje partnery ŭ EZ vyrašyli admovicca ad «Paŭnočnaha patoku 2», heta navat nia mocna paškodziła b Rasiei. Heta byŭ by syhnał i strata pary miljardaŭ u investycyjach, ale heta b nia źmienšyła zaležnaść Eŭraźviazu ad Rasiejskaj Federacyi ŭ enerhietyčnaj sfery. Značna bolš mocnym adkazam była b dyversyfikacyja pastavak i admova ad častki rasiejskaj nafty i hazu, bo heta b źmienšyła dachody rasiejskaj dziaržavy.
U hetym sensie my zanadta aściarožna adkazvajem na dziejańni Rasiei ŭ rehijonie. My nia chočam rabić rašučych krokaŭ, asabliva ŭ tym, što tyčycca materyjalnaha apiryšča Kramla — i ŭ enerhietyčnaj sfery, i datyčna aktyvaŭ rasiejskich elitaŭ u Zachodniaj Eŭropie. Kali my nie navučymsia hetym karystacca, u nas zaŭsiody budzie słabiejšaja pazycyja adnosna Rasiei, čym mahła b być. A heta zaachvocić Rasieju ahresiŭna pavodzić siabie ŭ adnosinach da susiedziaŭ, ale nia tolki — bo Rasieja ŭmiešvajecca ŭ padziei ŭ Syryi, Libii. Ale siarod susiedziaŭ heta najhorš upłyvaje na takija krainy jak Hruzija, Ukraina i, mahčyma, Biełaruś.
— Ci bačycie vy niejkija prykmiety, što niamiecki ŭrad hatovy skarystać «Paŭnočny patok 2» jak arhument u pieramovach z Rasiejaj u suviazi z padziejami ŭ Biełarusi, ci dla niamiecka-rasiejskich stasunkaŭ heta zanadta drobnaje pytańnie?
— Pytańnie «Paŭnočnaha patoku 2» užo davoli daŭno abmiarkoŭvajecca ŭ Niamieččynie. Hetaje pytańnie šmat razoŭ padymali takija partnery pa Eŭraźviazu, jak Polšča, i krainy-susiedzi, takija jak Ukraina. Niamiecki ŭrad zaŭsiody zajaŭlaŭ, što heta pieravažna ekanamičny, a nie palityčny prajekt.
Za apošni hod niamiecki ŭrad pryznaŭ, što heta sapraŭdy ŭ značnaj stupieni palityčny prajekt. Hetamu razumieńniu paspryjali nia stolki padziei ŭ Biełarusi, kolki atručeńnie rasiejskaha apazycyjanera Alaksieja Navalnaha. Vypadak z Navalnym vynies pytańnie «Paŭnočnaha patoku 2» na pieršyja staronki.
Niekalki tydniaŭ u Niamieččynie abmiarkoŭvali ci varta zamarozić «Paŭnočny patok 2» abo navat całkam ad jaho admovicca ŭ adkaz na atručvańnie Navalnaha. Ale Navalnamu stała lepš, dramatyčnaść atručvańnia źmienšyłasia, i razam z hetym źmienšyŭsia palityčny cisk u Niamieččynie, kab zrabić mocnyja kroki ŭ adkaz.
Ciapier ja, na žal, nia baču ŭ Niamieččynie rašučaści adstupić ad prajektu. Ale sama hetaja dyskusija nie była źviazanaja z sytuacyjaj u Biełarusi. Tut niamiecki ŭrad pa-raniejšamu spadziajecca na kanstruktyŭnuju pazycyju Rasiei i razhladaje pytańnie Biełarusi abasoblena, nie pryviazvajučy jaho da «Paŭnočnaha patoku 2» ci inšych štrafnych sankcyjaŭ suprać Rasiei.
— Ci bačycie vy mahčymaść dla pieramovaŭ pamiž režymam Łukašenki i biełaruskim hramadztvam, dzie pasiarednikami buduć i Rasieja, i Zachad — mahčyma, u ramkach ABSE, — ci heta niemahčyma?
— U pryncypie, pieramovy pamiž Łukašenkam i demakratyčnym rucham abaviazkova buduć. Pytańnie tolki kali. Kali b heta zdaryłasia ciapier, heta byŭ najlepšy varyjant raźvićcia padziejaŭ. Ale heta moža zdarycca našmat paźniej — praz hod, praz try hady. Hruntoŭny kanflikt pamiž režymam i hramadztvam treba niejak vyrašać. Hetaja sytuacyja nia moža praciahvacca biaskonca.
Hramadztva pamianiałasia, abudziłasia, pabačyła svaje pravy i šlachi ŭdziełu ŭ hramadzkich spravach. Kalektyŭny dośvied apošnich miesiacaŭ zastaniecca ź biełarusami da kanca žyćcia. Hetuju novuju śviadomaść biełaruskich hramadzian možna zabaranić i vycisnuć z vulicaŭ, ale jaje ŭžo niemahčyma źniščyć.
Režym dahetul nia choča pryznavać, što časy paternalisckaha kiravańnia biełarusami skončylisia. I hety kanflikt moža być vyrašany tolki novymi pieramovami pra adnosiny pamiž dziaržavaj i hramadztvam. Z boku režymu ŭžo było dastatkova hvałtu, i, vierahodna, usio bolš ludziej unutry režymu maje sumnievy, ci realistyčny hety hvałtoŭny padychod u doŭhaterminovaj perspektyvie. Kali nia budzie novaj damovy, u Biełarusi nikoli nia budzie miru pamiž režymam i hramadztvam.
— Vybačajusia, pytańnie bolš tyčyłasia taho, ci bačycie vy prykmiety, što Rasieja hatovaja być pasiarednikam u takich pieramovach razam z Zachadam.
— Tak, ja razumieju. Ale, mnie zdajecca, u Rasieju pavinna pryjści razumieńnie taho, što heta strukturny kanflikt, a nie hieapalityčny i nia niejkaja forma «novaj kalarovaj revalucyi». Tolki kali takoje razumieńnie pryrody hetaha kanfliktu budzie nia tolki ŭ Miensku, ale i ŭ Maskvie, tady zrobicca mahčymym bolš kanstruktyŭny ŭdzieł Kramla ŭ niejkim dyjalohu ŭ Biełarusi.
Jany ŭžo kažuć pra vyjście z kryzisu praz kanstytucyjnuju reformu. Łukašenka taksama apošnija tydni vykazvajecca pra źmieny ŭ Kanstytucyi. Ale nichto ź ich nie pryznaje, što patrabavańni hramadztva zusim inšyja. Hramadztva patrabuje nie kanstytucyjnaj reformy, a spynieńnia hvałtu, praviadzieńnia spraviadlivych vybaraŭ, a dla hetaha kanstytucyjnaja reforma nie patrebnaja.
Ja pakul nia baču ŭ Maskvie hatoŭnaści padtrymać dyjaloh. Jany całkam admaŭlajuć rolu Kaardynacyjnaj rady, Śviatłany Cichanoŭskaj i jaje kalehaŭ. Pakul my nie pabačym syhnałaŭ z boku Kramla ŭ bok Kaardynacyjnaj rady, u bok pradstaŭnikoŭ demakratyčnaha ruchu, davodzicca ličyć, što hatoŭnaść Maskvy padtrymać dyjaloh nadta abmiežavanaja ci navat blizkaja da nula.
— Vy zaklikali kiraŭnictva Eŭraźviazu dadać Alaksandra Łukašenku i šerah inšych asobaŭ u sankcyjnyja śpisy. Čakałasia, što heta moža adbycca na minułym tydni, ale rašeńnie znoŭ pieranieśli. Jakimi mohuć być pryčyny, čamu Łukašenka dahetul nie ŭ sankcyjnym śpisie Eŭraźviazu?
— Mnie sapraŭdy ciažka skazać. Jość dastatkova hałasoŭ, jakija zaklikajuć pašyryć śpis, i technična heta ŭžo nia tak ciažka zrabić, bo asabistyja sankcyi ŭviedzienyja.
Možna dapuścić, što niechta kaža, byccam Łukašenka jašče maje apošni šaniec paspryjać niejkim pazytyŭnym źmienam. Možna taksama dapuścić, što ŭ Bruseli mocna zaniatyja prablemaj COVID-19 — Niamieččyna ŭviała novyja abmiežavalnyja miery. Jość jašče vybary ŭ ZŠA na nastupnym tydni.
Na maju dumku, ništo z hetaha nia moža być surjoznaj pryčynaj, bo cisk na režym Łukašenki treba pavialičvać. Śpisy adkaznych za falsyfikacyju vybaraŭ i palicejski hvałt treba pašyrać na samy vysoki ŭzrovień, ułučna z Alaksandram Łukašenkam. Na maju dumku, my mocna adstajom ad padziejaŭ u Biełarusi. Ale znoŭku ž, moža być šerah pryčyn, čamu heta zatrymlivajecca.
— Jakija kroki vy b paraili Eŭraźviazu dla pazytyŭnaha ŭzajemadziejańnia ź biełaruskim hramadztvam? I ci možna zrabić tak, kab hetaja padtrymka nie zhulała na ruku tym, chto kaža, što Zachad pravakuje biesparadki?
— Pierš za ŭsie, niezaležna ad taho, ci budzie Zachad i krainy rehijonu padtrymlivać biełaruskaje hramadztva, pazycyi Miensku i Maskvy zastanucca niaźmiennymi. Kali jany ličać, što heta inśpiravany Zachadam pieravarot, jany ad hetaha nie admoviacca. Tamu nam nielha stavić našyja rašeńni adnosna biełaruskaha hramadztva ŭ zaležnaść ad taho, što ličać spadary Łukašenka i Pucin i ichnyja režymy. Časta my zanadta aściarožničajem, bo ličym, što lubuju dapamohu z našaha boku mohuć skarystać dla prapahandysckich metaŭ. Ale kali im budzie treba, hetyja režymy ŭ lubym vypadku nas abvinavaciać.
Pa-druhoje, ja liču, što Eŭraźviaz i asobnyja jaho krainy ŭžo davoli mocna adkazali na hetuju sytuacyju. Tak, rašeńnie ab sankcyjach zaniało šmat času, ale šmat jakija zajavy i miery padtrymki byli davoli chutkija. Litva i Polšča adyhrali tut važnuju rolu jak susiedzi Biełarusi, a inšyja krainy ich padtrymali. U majoj krainie, Niamieččynie, praciahvajucca dyskusii pra pakiet padtrymki, padobny da tych, jakija pryniali Litva i Polšča. My pabačyli kroki Eŭraźviazu ŭ dapamohu achviaram palityčnych represijaŭ.
Hetyja miery padtrymki treba praciahvać i pašyrać. Maštab represijaŭ siońnia patrabuje našmat bolšaj padtrymki jak z boku asobnych krainaŭ, hetak i ad Eŭraźviazu ŭ cełym, a ŭ perspektyvie, spadziajusia, i ad Złučanych Štataŭ, a taksama ad inšych krainaŭ. Kanada ŭžo abviaściła pra niekatoryja miery padtrymki.
Jość patreba ŭ humanitarnaj dapamozie tym, chto paciarpieŭ za apošnija miesiacy. Treba padtrymka rabočym, jakija strajkujuć, ludziam, jakich zvolnili za ich pazycyju, studentam, jakich vyklučyli ź biełaruskich universytetaŭ. Taksama treba padtrymać hramadzianskuju supolnaść i niezaležnyja medyja. Mnohija medyja i niezaležnyja błohiery prosta pierahružanyja ŭ suviazi ź ciapierašnimi padziejami. Im treba dadatkovyja mahčymaści, kab adsočvać padziei ŭ Biełarusi.
Užo pačałasia dyskusija pra makraekanamičnuju padtrymku Biełarusi paśla, spadziajusia, mirnaha pierachodu ŭłady. My viedajem, što Biełaruś nia ŭ dobraj finansavaj i ekanamičnaj sytuacyi. Hety hod mocna adabjecca na ekanomicy i finansach krainy. Spatrebicca «stabilizacyjny pakiet», jaki možna ŭžo raspracavać i jaki ŭstupić u dziejańnie paśla raźviazańnia kryzisu.
I apošniaje — nam patrebny bolš surjozny padychod da kadraŭ u našych ułasnych ministerstvach zamiežnych spraŭ i ŭ našych stalicach. Zvyčajna ŭ našych MZS jość niejki specyjalist, jaki adkazvaje za Biełaruś. Ale maštab kryzisu ŭ Biełarusi, jaje hieapalityčnaje stanovišča i nastupstvy, jakija heta budzie mieć dla ŭsiaho rehijonu, patrabuje bolš kadraŭ. Nam treba ŭzmacnić hety kirunak, u tym liku ŭ ambasadach u Biełarusi.
Ja razumieju, što heta ciažka paśla niadaŭnich dyplamatyčnych kanfliktaŭ, ale nam patrebny sfakusavanyja kamandy — na ŭzroŭni Eŭraźviazu i ŭ klučavych stalicach, takich jak Berlin, — jakija buduć zajmacca Biełaruśsiu. Padobnym čynam my pracavali na pačatku kryzisu va Ŭkrainie. Nam treba mieć takija kamandy, kab być lepš infarmavanymi ŭ našych palityčnych rašeńniach datyčna Biełarusi, kab chutčej reahavać, kab chutčej pieradavać infarmacyju na vyšejšyja ŭzroŭni i kab była ahulnaeŭraźviazaŭskaja kaardynacyja ŭ adkaz na raźvićcio padziej u Biełarusi.
