Viadomy biełaruski juryst: Prava na supraciŭleńnie pryhniotu vynikaje z Kanstytucyi, a ŭ budučyni pavinna być prapisana ŭ joj
Kali inšych srodkaŭ baraćby ŭžo niama, zastajecca prava na supraciŭleńnie pryhniotu. Heta pohlad navuki. Piša Ivan Plachimovič, kandydat jurydyčnych navuk, dacent kanstytucyjnaha prava.
Pratesty suprać falsifikacyi vybaraŭ. Sierabranka, Minsk. Fota Nadziei Bužan.
U kožnaj dziaržavie zakanadaŭstva źmiaščaje pravy čałavieka, inšyja jurydyčnyja normy i praduhledžvaje sposaby ich abarony ŭ vypadku parušeńnia. Da takich sposabaŭ mohuć naležać zvaroty ŭ sudy, inšyja dziaržaŭnyja orhany, mižnarodnyja arhanizacyi.
Adnak byvaje, što ŭ dziaržavie ŭstanoŭleny aŭtarytaryzm, i asoby, jakija znachodziacca va ŭładzie, majuć adnu metu — utrymlivać hetuju ŭładu lubymi srodkami. Karystajučysia ŭładnymi resursami, jany parušajuć tyja jurydyčnyja normy, realizacyja jakich pieraškadžaje ich panavańniu, i błakirujuć usie sposaby jurydyčnaj abarony.
Čaściej za ŭsio heta normy ab vybarach, refierendumach, palityčnych i asabistych pravach čałavieka. Zaležnyja ad praviciela sudy dy inšyja orhany fiktyŭna razhladajuć spravy ab abaronie takich normaŭ, a rašeńni mižnarodnych arhanizacyj nie vykonvajucca.
Aŭtarytarnaj uładaj stvarajecca bačnaść zakonnaści, a sproby hramadzian ci arhanizavanaj apazicyi ŭździejničać na dadzienuju ŭładu, naadvarot, abjaŭlajucca pa-za zakonam albo ihnarujucca.
Ci isnuje sposab vypraŭleńnia hetaha stanovišča? Zakonam (pisanym aktam dziaržavy) jon zvyčajna nie praduhledžany, ale ci praduhledžany jon pravam?
Adkazać na pastaŭlenyja pytańni «nie», značyć admović pravu ŭ žyćciazdolnaści, abaviazkovaści i trapić u jurydyčny tupik.
Atrymajecca, što prava dapuskaje ŭłasnaje źniščeńnie.
Usialakaje prava asoby, naroda ŭklučaje ŭ siabie mahčymaść jaho abarony, prytym jana pavinna być dastatkovaj dla maksimalna ažyćciaŭlalnaha adnaŭleńnia dziejańnia prava.
U vypadku z aŭtarytarnaj uładaj sposab takoj abarony isnuje, jon viadomy navucy i praktycy: heta prava na supraciŭleńnie pryhniotu.
Zychodziačy z pravavoj łohiki, dadzienaje prava treba pryznavać u kožnaj dziaržavie, niezaležna ad taho, ci zamacavana jano ŭ zakonie, u tym liku asnoŭnym zakonie — kanstytucyi. Jaho možna nazvać pravam na nieabchodnuju abaronu ŭ šyrokim sensie.
Prava na supraciŭleńnie pryhniotu naležyć kožnamu hramadzianinu dziaržavy, hrupie hramadzian i narodu całkam. Dazvalajecca jaho realizacyja lubym z hetych subjektaŭ.
Prava na supraciŭleńnie pryhniotu achoplivaje roznyja formy baraćby hramadzian i naroda:
- niehvałtoŭnaje supraciŭleńnie, naprykład, praviadzieńnie masavych mierapryjemstvaŭ, niezaležna ad taho, ci sankcyjanavany jany ŭładami;
- admova padparadkoŭvacca, h. zn. vykonvać akty orhanaŭ dziaržavy i patrabavańni pradstaŭnikoŭ ułady;
- ihnaravańnie dziaržaŭnych tavaraŭ dy pasłuh;
- zabastoŭki.
Kali zabastoŭka pravodzicca ŭ miežach pracoŭnych adnosin, to rabotniki majuć prava vyłučać patrabavańni tolki pa ekanamičnych i sacyjalnych pytańniach, jakija ŭvachodziać u kampietencyju najmalnika. Adnak padčas zabastoŭki, jakaja pravodzicca ŭ paradku supraciŭleńnia pryhniotu, dazvalajecca zajaŭleńnie i palityčnych patrabavańniaŭ, u tym liku źniaćcia aŭtarytarnaha praviciela.
Kab supraciŭleńnie było pravamiernym, nieabchodna prytrymlivacca peŭnych umoŭ:
- maje miesca likvidacyja ŭładaj kanstytucyjnaha ładu, h. zn. sistematyčnaje ci hrubaje parušeńnie słužbovymi asobami kanstytucyjnych pryncypaŭ — najbolš važnych jurydyčnych normaŭ;
- pravamiernaść metaŭ: narodnaje supraciŭleńnie imkniecca prymusić uładu da vykanańnia kanstytucyjnych pryncypaŭ albo źniać pradstaŭnikoŭ aŭtarytarnaj ułady i pryciahnuć ich da adkaznaści;
- suraźmiernaść (praparcyjanalnaść): narodnaje supraciŭleńnie pavinna być suraźmiernym, adekvatnym antypravavym mieram aŭtarytarnaj ułady, nie pieravyšać miežaŭ nieabchodnaha supraciŭleńnia.
Dapuščalna źviartacca da supraciŭleńnia, kali inšyja sposaby abarony prava niemahčymyja ci nieefiektyŭnyja.
Jak vyznačana č. 2 art. 3 biełaruskaj Kanstytucyi, lubyja dziejańni pa źmianieńni kanstytucyjnaha ładu i dasiahnieńni dziaržaŭnaj ułady hvałtoŭnymi mietadami, a taksama šlacham inšaha parušeńnia zakonaŭ karajucca zhodna z zakonam. Adnak pryviedzienaja norma nie zabaraniaje supraciŭleńnia pryhniotu; jana nakładaje zabaronu, naadvarot, na dziejańni pa ŭzurpacyi ŭłady, u tym liku jaje ŭtrymańni nasupierak Kanstytucyi.
Prava na supraciŭleńnie pryhniotu zamacavana ŭ preambule Usieahulnaj dekłaracyi pravoŭ čałavieka, pryniataj Hienieralnaj asamblejaj AAN, a taksama ŭ kanstytucyjach Hiermanii, Hrecyi, Słavakii, Azierbajdžana i niekatorych inšych krain.
Pavodle art. 32 Asnoŭnaha zakona Słavakii, «hramadzianie majuć prava supraciŭlacca kožnamu, chto robić zamach na ažyćciaŭleńnie demakratyčnych pravoŭ i svabod čałavieka i hramadzianina, praduhledžanych hetaj Kanstytucyjaj, kali dziejnaść kanstytucyjnych orhanaŭ i dziejsnaje vykarystańnie srodkaŭ, praduhledžanych zakonam, źjaŭlajucca niemahčymymi».
Hrečaskaja Kanstytucyja ŭ č. 4 art. 120 vyznačaje: «Vykanańnie Kanstytucyi daviarajecca patryjatyzmu hrekaŭ, jakija pravamocny i abaviazany supraciŭlacca ŭsimi srodkami ŭsialakaj sprobie jaje hvałtoŭnaj admieny».
Naš Asnoŭny zakon nie ŭtrymlivaje hetkich farmulovak. Nieabchodna ŭklučyć ich u novuju Kanstytucyju. Ale navat u ciapierašniaj Kanstytucyi Biełarusi prava na supraciŭleńnie pryhniotu vynikaje z zamacavanaha ŭ art. 7 pryncypu viaršenstva prava.
