«Nobieleŭskija łaŭreaty ŭ ciapierašniuju Biełaruś naŭrad ci pryjeduć». Arhanizatar pra dziesiacihodździe premii «Debiut»
Siarhiej Makarevič, kiraŭnik fondu «Viartańnie». Fota Viki Trenas
16 kastryčnika litaraturnaja premija «Debiut» śviatkuje dziesiacihodździe z času zasnavańnia. Jana nosić imia Maksima Bahdanoviča i ŭručajecca maładym litarataram za najlepšuju pieršuju knihu ŭ žanrach, u jakich tvaryŭ klasyk, — paezii, prozie i mastackim pierakładzie.
Ci adbiŭsia «Debiut» na losie pačatkoŭcaŭ u biełaruskaj litaratury, jak źmianiŭsia za čas isnavańnia hetaj premii landšaft nacyjanalnaha pryŭkrasnaha piśmienstva, jakija pieraškody paŭstali ŭ arhanizataraŭ «Debiutu» dy inšych kulturnickich prajektaŭ u suviazi z nadzionnaj palityčnaj sytuacyjaj u krainie? Na hetyja dy inšyja pytańni adkazvaje kiraŭnik dabračynnaha fondu «Viartańnie» Siarhiej Makarevič.
— Spadar Siarhiej, najpierš prymicie, kali łaska, maje ščyryja vinšavańni ź pieršaj surjoznaj dataj u letaźličeńni premii «Debiut». Dziesiać hadoŭ u naš imklivy čas — heta niemały termin, kab upeŭnicca, što «nia ŭmiorli», niahledziačy na zmročnyja prahnozy. A skažycie ščyra, ci sami vy pry zapačatkavańni «Debiutu» vieryli, što ŭ premii doŭhaja i ščaślivaja budučynia?
— Dziakuj za vinšavańnie. Što da pytańnia, to dakładna mahu skazać, što ni razu ja nie zadumaŭsia pra toje, što pryjdzie dzień, kali «Debiut» spynić isnavańnie. Štoraz, kali zapuskajem čarhovy sezon premii, ja dumaju pra jaho praciah i praz hod, i praz dva. Nie zaŭsiody, praŭda, dadaje aptymizmu kolkaść vydadzienych knih debiutantaŭ.
Mecenat Pavał Bierahovič i piśmieńnik Uładzimier Arłoŭ na adnym z «Debiutaŭ»
— I jak za dziesiać hadoŭ źmianiałasia kolkaść naminantaŭ? Ci byli sytuacyi pravalnyja, skažam tak, kali žury davodziłasia vybirać knihu nie najlepšuju ź lepšych, a nazyvać laŭreatami adzinki, padadzienyja dla razhladu?
— Za dziesiać hadoŭ laŭreatami premii i ŭładalnikami specyjalnych pryzoŭ stali bolš za 30 maładych piśmieńnikaŭ i pierakładnikaŭ. I nia mienš za paŭsotniu atrymali zaachvočvalnyja pryzy. Heta ličby tolki adznačanych, a nia ŭsich zajaŭlenych debiutantaŭ. Tak što ŭ pryncypie — niamała.
Arhanizatary premii, da jakich naležyć i naš fond, nia majuć upłyvu na žury. Siabry jaho štohod mianiajucca, pastajannym zastajecca tolki fundatar Pavał Bierahovič. Tamu ŭsie rašeńni, jakija prymajuć jany, —heta vyklučna ichnyja rašeńni, padmacavanyja peŭnymi arhumentami. Biaź cisku, biez umiašańnia zasnavalnikaŭ i arhanizataraŭ premii. Byli hady, kali žury nie vyznačała ŭ peŭnaj naminacyi laŭreataŭ. Pryčyny byli roznyja: ad taho, što nie naźbirałasia knižak u naminacyi, da taho, što nivodnaja kniha nie daciahvała mastackimi vartaściami da laŭreackaj. Dumaju, kali žury nia bačyła ŭ debiutnych knihach aŭtaraŭ z patencyjałam, to i nie ŭručała premiju dziela faktu ŭručeńnia.
Viktar Marcinovič atrymlivaje «Debiut-2012» za svoj pieršy biełaruskamoŭny raman «Ściudziony vyraj»
— Ci sočycie vy za dalejšym tvorčym losam laŭreataŭ? Ci ŭpłyvaje na ich «debiutnaja» premija?
— U mianie była ideja stvaryć nievialikaje videa pra ŭsich laŭreataŭ. Videa tak i nie zrabiŭ, ale losam laŭreataŭ zacikaviŭsia. Bolšaść, viadoma, zastajecca ŭ litaratury. Ichnyja imiony my časta sustrakajem. Hanna Jankuta, Viktar Marcinovič, Anton Francišak Bryl, Jula Cimafiejeva, Zarasłava Kaminskaja… Nia viedaju, ci dla ŭsich, ale dla častki laŭreataŭ dyk dakładna atrymańnie «Debiutu» stała padziejaj, takim apiryščam, kab nie rasčaravacca ŭ litaraturnaj pracy. A pierad našaj razmovaj ja atrymaŭ list ad adnaho ź laŭreataŭ sa słovami «dziakuj vam za «Debiut», premiju, jakaja 10 hod padtrymlivaje litaraturu, daje nadzieju i natchniaje».
— A ci jość takija, chto paśla ŭhanaravańnia pieršaje knihi źnik ź litaraturnaha niebaschiłu?
— Takija debiutanty jość. Na ščaście, ich usiaho niekalki čałaviek. Nia viedaju dakładna, što zmusiła ich «zaviazać» ź litaraturaj. Mahčyma, heta časova. Skažu, naprykład, pra paeta Vitala Ryžkova. Jon byŭ siarod tych, chto atrymaŭ pieršy «Debiut». Jaho adznačyli za knihu «Dźviery, zamknionyja na klučy». Cudoŭnaja kniha! Pieršy nakład chutka razyšoŭsia, było pieravydańnie, i ŭžo daŭno nia znojdziecie ŭ prodažy nivodnaha asobnika i druhoha nakładu knihi. Ale za dziesiać hadoŭ Vital tak i nia vydaŭ novaj. Tym nia mienš jon zastajecca ŭ liku takich paetaŭ, jakich časta zaprašajuć vystupić na imprezach. Vital Ryžkoŭ — adviečny, tak by mović, debiutant z adnoj knihaj. Ale jahonaja paezija «zachodzić» mnohich ciaham dziesiacihodździa.
Debiut 2017. Michał Baranoŭski atrymlivaje pryz z ruk Nasty Kudasavaj
— Jak naahuł, pa-vašamu, adbiłasia na biełaruskim litaraturnym pracesie zasnavańnie premii «Debiut»?
— Mnie chaciełasia b skazać, što premija ŭpłyvaje na praces. Ale heta budzie nie zusim praŭda. I heta tyčycca nia tolki premii «Debiut», inšych taksama. Litaratura ŭ Biełarusi zastajecca chutčej chobi. Jana jość prafesijaj dla adzinkavych aŭtaraŭ. Adsiul i prablema, što premii nie napoŭnicu stymulujuć źjaŭleńnie novych imionaŭ. Ludzi zadumvajucca pra pisańnie ŭ pieradapošniuju čarhu, bo spačatku treba zadavolić inšyja patreby. Usio heta adbyvajecca praź niavystrajenaść knižnaha biznesu ŭ nas. A narmalnym jon budzie tady, kali aŭtar, navat debiutant, moža pad ideju knihi atrymać ad vydaviectva avans i zajmacca tolki pisańniem tvoraŭ.
Pryčyn hetaj prablemy, viadoma, bolš. Kali ja atrymlivaju rassyłki ad zamiežnych vydaviectvaŭ i baču ŭ ichnych katalohach knihi debiutantaŭ, jakija, časam jašče da vychadu albo ŭ pieršy hod paśla vychadu, pierakładajuć na inšyja movy, mnie stanovicca sumna. Našy debiuty, jak praviła, nie takija jaskravyja.
— Dyk mo z hetaj pryčyny na śviatočnaj cyrymonii 16 kastryčnika nia buduć nazvanyja novyja laŭreaty? Mo niama z kaho vybirać?
— Premija «Debiut» imia Maksima Bahdanoviča ŭručajecca aŭtaram da 35 hadoŭ u troch naminacyjach: «paezija», «proza» i «mastacki pierakład». Adnak letaś vyjšła niedastatkova knih navat dla farmavańnia poŭnaha śpisu. U suviazi z brakam kankurencyi ŭ dźviuch naminacyjach my pryniali rašeńnie sioleta nie ŭručać premiju. Pry hetym knihi, padadzienyja na konkurs, buduć razhladacca naleta. Sioleta ja ŭžo baču novyja knihi debiutantaŭ, jakija my budziem čakać na premiju. Start joj, dumaju, budzie dadzieny praź miesiaca paŭtara.
A kab zafiksavać u pamiaci śviatkavańnie dziesiacihodździa premii, my praviadziom niezvyčajnuju imprezu ŭ miežach festyvalu intelektualnaj knihi «Pradmova». Chočam na joj sabrać jak najbolš papiarednich laŭreataŭ.
Hanna Komar i Jula Cimafiejeva atrymali «Debiut-2018» za sumiesnuju pierakładnickuju pracu nad zbornikam vybranych vieršaŭ Čarlza Bukoŭskaha «Śviatło, i pavietra, i miesca, i čas»
— Viedaju, što na cyrymonii zamiest novych laŭreataŭ budzie ahučanaje imia debiutanta dziesiacihodździa. Što heta za naminacyja? Jakija krytery vybaru lepšaha ź lepšych?
— 16 kastryčnika, padčas imprezy na dziesiacihodździe premii «Debiut», fond «Viartańnie» subjektyŭna, biez specyjalnaha žury, uručyć zaachvočvalny pryz «Debiut dziesiacihodździa». Uručym adnamu z papiarednich laŭreataŭ, na jakoha ci jakuju, na našu dumku, atrymany «Debiut» paŭpłyvaŭ napoŭnicu. Imia budzie adno, choć nasamreč takich litarataraŭ bolš.
— I apošniaje pytańnie. Jak adbilisia na dziejnaści vašaha fondu sioletnija palityčnyja padziei ŭ krainie i što ŭ hetaj sytuacyi źbirajeciesia rabić dalej?
— Praz hetyja padziei my nie zapuścili svoječasova ŭ siomy raz muzyčny konkurs maładych vykanaŭcaŭ «Zaśpiavaj.BY». Heta konkurs, na jakim my sprabujem spałučyć sučasnuju paeziju z muzykaj, bo ja liču važnym, kab pieśni stvarali na dobryja teksty. Dla maładych muzykaŭ pravodzim lekcyi z prafesijanałami: praduserami, hukarežyserami, pramoŭtarami, čytajucca lekcyi z markietynhu, dyzajnu, biełaruskaj i suśvietnaj paezii i muzyki. Toje, čaho brakuje muzykam biez adukacyi albo tolki z muzyčnaj škołaj za plačyma. Chacia toje, što raskazvajuć našy lektary, i ŭ VNU nie zaŭždy pačuješ. Naša mara, fondu «Viartańnie» i pradusara Siarhieja Budkina, — na bazie «Zaśpiavaj.BY» zapuścić muzyčnuju akademiju — centar niefarmalnaj adukacyi.
Praca fondu «Viartańnie» razam z partnerami — heta nia tolki «Debiut», ale i šerah inšych litaraturnych premijaŭ — imia Karłasa Šermana za najlepšyja pierakładnyja knihi na biełaruskuju movu, imia Ciotki za najlepšuju knihu dla dziaciej i padletkaŭ.
Debiut-2019. Halina Siŭčanka atrymlivaje pryz za knihu vieršaŭ «Zoŭ zvyčaju» z ruk Adama Hłobusa
A jašče z vydaviectvam «Januškievič» my robim knižnuju seryju ź pierakładami tvoraŭ nobeleŭskich laŭreataŭ. My ŭžo vydali knihi Archana Pamuka, Habryela Harsii Markiesa, Kadzua Isihura, Žaze Saramahu… I nie spyniajemsia. Mnie chaciełasia b pryvieźci ŭ Biełaruś žyvych nobeleŭskich laŭreataŭ. Praŭda, ciapier praz tuju «reklamu» krainie, jakaja nie sychodzić ź pieršych pałosaŭ suśvietnaj presy, naŭrad ci chto pahodzicca pryjechać. Dyj nia možam dać harantyjaŭ, što dziaržaŭnyja orhany nie sarvuć takuju sustreču. Kultura ŭ sučasnaj Biełarusi dziaržaŭnym ludziam patrebnaja chiba tolki dla hałački.
Byli inšyja inicyjatyvy i prajekty, spynienyja praz apošnija padziei. I ciapier nam važna, kab ludzi, jakija ličać našu pracu patrebnaj, padtrymali nas. Naviedvali imprezy, jakija prachodziać pry našym udziele, čytali našy knihi.
Palityčnyja padziei ŭ krainie pastavili dadatkovyja barjery dla achviaravańniaŭ z-za miažy. I biez dapamohi ludziej nam ciažka ciapier budzie vytrymać zadadzieny rytm. Tamu prosim dałučacca da koła našych achviaradaŭcaŭ, na sajcie «Viartańnia» jość rekvizyty dla hetaha.
I prychodźcie na naša śviata 16 kastryčnika ŭ Pałac mastactva na vulicy Kazłova, 3, zala 2. Pačatak, a 20.00.
Praz epidemičnuju sytuacyju ŭ krainie kolkaść miescaŭ u zale źmienšanaja. Kab trapić na śviatkavańnie, treba zarehistravacca ŭ huhł-formie pad spasyłkaj.
***
Litaraturnaja premija «Debiut» imia Maksima Bahdanoviča zasnavanaja ŭ śniežni 2010 hodu. La jaje vytokaŭ stajali piśmieńnik Uładzimier Arłoŭ i mecenat Pavał Bierahovič. Zasnavalniki premii — Biełaruski PEN-centar, Sajuz biełaruskich piśmieńnikaŭ i dabračynny fond «Viartańnie».
«Debiutam» ušanoŭvajuć maładych aŭtaraŭ/pierakładnikaŭ da 35 hadoŭ. Premija ŭručajecca ŭ naminacyjach «proza», «paezija», «mastacki pierakład». Laŭreatami ŭ roznyja hady stanavilisia Hanna Jankuta, Andrej Horvat, Viktar Marcinovič, Darja Trajden, Zarasłava Kaminskaja, Michał Baranoŭski i inšyja.
