Historyk Alaksiej Aŭłasovič raskazaŭ, što znajšli padčas raskopak na haradziščy pad Mahilovam
Kandydat histaryčnych navuk Alaksiej Aŭłasovič pra pošuki pieršych na Mahiloŭščynie słavian, letapisnyja padziei i samaśviadomaść biełarusaŭ.
Kabiniet navukova-daśledčaj łabaratoryi archieałohii MDU imia A. Kulašova całkam zavaleny sioletnimi znachodkami. Karysnaha materyjału mahiloŭskija archieołahi nakapali ažno 70 kiłahramaŭ. Na stałach pa kučkach raskładzieny drobnyja kieramičnyja čarapki, siarod jakich tutejšyja ekśpierty nieviadomym čynam vyznačajuć doncy, kanvu i navat malunak harškoŭ žaleznaha vieku.
Alaksiej Aŭłasovič: voś takija ŭpryhažeńni žančyny nasili ŭ žaleznym vieku
Tut naradžajucca adkryćci
Hladžu, jak harać vočy vykładčyka i jaho studentaŭ, i razumieju, što adkryćci jość. Pieršaj spravaj Alaksiej Aŭłasovič viadzie da stała, dzie lažać samyja kaštoŭnyja rečy, znojdzienyja na miescy sioletnich raskopak — haradziščy Ahiejeŭka u Mahiloŭskim rajonie.
— Heta miesca, dzie ludzi žyli z treciaha stahodździa da našaj ery da druhoha — našaj. Naohuł my šukali tam pradmiety žaleznaha vieku, ale raptoŭna natrapili na pachavańni XVII stahodździa, — raskazvaje historyk. — Ź II da XVII stahodździa haradzišča pustavała, i voś praz 15 stahodździaŭ našy prodki pačali kapać tam mahiły. My ŭvieś čas znachodzili to čałaviečyja kostki, to kieramiku. I tak pa ŭsim haradziščy. Ad trun ničoha, akramia ćvikoŭ, nie zastałosia. Pry adnym niemaŭlaci akazaŭsia kryžyk, a jašče ŭ adnym pachavańni znajšli zašpilki ad adzieńnia. Z kaštoŭnych znachodak pieryjadu žaleznaha vieku nam trapiłasia bronzavaje žanočaje ŭpryhažeńnie i praślica.
U archieałahičnych raskopkach zaŭsiody zadziejničany studenty-pieršakurśniki, ale sioleta było šmat vałancioraŭ ź inšych kursaŭ. Budučyja nastaŭniki historyi treciakurśniki Pavieł Vasilonak i Darja Łohvinava ŭ raskopkach udzielničajuć nie ŭpieršyniu.
Paŭłu i Darji cikava zazirnuć u minułaje, na niekalki stahodździaŭ tamu
— Cikava akunucca ŭ hetaje žyćcio, pažyć u palavych umovach, — kaža Pavieł. — Chočacca razabracca, jak usio było tam, u minułym.
— Voś pryjšli siudy jašče raz pahladzieć na našy znachodki, — dadaje Darja. — Nasamreč ich vielmi cikava pierabirać. Pastupova pačynaješ adroźnivać, dzie tut donca, dzie ścienka, a dzie vienčyk harščočka. Heta cudoŭna.
— Ciapier nam da samaj viasny raboty chopić, — uśmichajecca Alaksiej Aŭłasovič. — Mienavita tut i naradžajucca archieałahičnyja adkryćci. Niekatoryja momanty pry raskopkach mohuć być niezrazumiełyja. A kali ty akuratna raskłaŭ materyjał, kožny čarapok pierahledžany, pačyščany, tady šmat što stanovicca zrazumiełym. Usio heta spatrebicca nam dla zaniatkaŭ i navukovych daśledavańniaŭ.
Šukali słavian, a znajšli etničnaje nasielnictva
Pa Ahiejeŭcy nijakich piśmovych krynic nie zachavałasia, tamu tut usie spadziavańni na archieołahaŭ. I jany šmat pra što ŭžo daviedalisia. Staražytnyja ludzi žyli ŭ rublenych damach z dvuchschilnym dacham, zahłyblenych u siarednim na mietr u ziamlu. Pasiarod žytła znachodziŭsia ačah z kamianioŭ. Viadoma, što nasielnictva zajmałasia sielskaj haspadarkaj, taksama vyroščvała dla svaich patreb bujnuju rahatuju žyviołu.
Hałoŭnym spadziavańniem sioletniaj ekśpiedycyi było nie prosta daśledavać haradzišča žaleznaha vieku, ale i znajści ślady słavian. Naprykład, sustrakajucca prykmiety ich prysutnaści ŭ V stahodździ ŭ samim Mahilovie. Heta taja ž Piełahiejeŭka (Źmiejeŭka) kala raki Dubravienki ŭ centry horada. Najbolš jaskravaje adroźnieńnie słavian — heta kieramika. U ich byli svaje tradycyi lepki i prafiloŭki harškoŭ — vyciahnutych, što nahadvajuć buton ciulpana z krychu adahnutym navierch vienčykam.
— Na žal, słavian u Ahiejeŭcy my tak i nie znajšli, tam žyło etničnaje nasielnictva, jakoje składana navat pryviazać da jakoha-niebudź etnasu. Toje ŭpryhažeńnie z bronzavaha drotu, jakoje my znajšli, mahło być etničnaj prykmietaj, a mahło być zaviezienaje. Hetyja ludzi karystalisia harškami z šurpataj, hrubaj pavierchniaju z krychu adahnutym vienčykam. Na krai jaho mahła być zarubka paznohciem jak dekor. Heta prykmiety zarubinieckaj kultury — treciaje stahodździe da našaj ery, druhoje — našaj. Naš materyjał paćvierdziŭ užo isnujučuju tradycyju i abvierh teoryju, što tut panavała bolš paŭnočnaja archieałahičnaja kultura štrychavanaj kieramiki. My pierakanalisia, što ŭ Mahiloŭskaj vobłaści bolšy ŭpłyŭ byŭ nie štrychavikoŭ, a zarubinieckaj kultury. Apošniaja potym raspałasia i jaje reštki stali adnym z elemientaŭ u farmiravańni słavianskaha etnasu. Chaciełasia b znajści haradzišča, kab zrazumieć, na asnovie jakich plamionaŭ skłalisia słavianie. Pakul tut dyskusijnaje pytańnie. Tearetyčna heta była kijeŭskaja archieałahičnaja kultura, jakaja častkova pieražyła prychod hunaŭ, i niejkija astatki zarubinieckaj.
Hetym razam archieołahi bolš daviedalisia pra abarončyja vały. U Ahiejeŭcy ich akazałasia try.
— My prarezali vał i ŭbačyli, što jaho piać razoŭ padsypali, — raskazvaje historyk. — Byli ŭstalavany biarvieńni, jakija jaho padtrymlivali. A jašče natrapili na kamiennuju brukavanku. Ujaŭlajecie, žalezny viek, i takaja cyvilizacyja. Jaje, na žal, mocna parezali mahiły.
Najbolš kaštoŭnyja znachodki z haradzišča
Znajści pole bitvy radzimičaŭ z vojskam kniazia Uładzimira
Siarod archieałahičnych pomnikaŭ, jakija daśledavali za apošnija niekalki hadoŭ mahiloŭskija archieołahi, kurhannyja mohilniki ŭ Białynickim rajonie, u tym liku Hałoŭčanski zamak, jaki byŭ razburany padčas Paŭnočnaj vajny. Pry raskopkach u Słaŭharadskim rajonie archieołahi natrapili na pachavańni družyńnikaŭ Ch stahodździa ź plemia radzimičaŭ, jakija supraćstajali kniaziu Uładzimiru Krasnaje Soniejka.
— Viadoma letapisnaja padzieja, kali heta adbyłosia — 984 hod, — kaža Alaksiej Aŭłasovič. — Jość roznyja punkty hledžańnia nakont taho, dzie adbyłasia bitva. Adny ličać, što na Homielščynie, inšyja, što na Branščynie, a my ličym, što na Mahiloŭščynie. Heta była asnoŭnaja viersija, i ciapier jana paćvierdziłasia. Znojdzienyja pachavańni dakazvajuć, što mienavita na race Piasčancy ŭ Słaŭharadskim rajonie kniažackaje vojska atrymała pieramohu nad radzimičami. Zastałosia znajści kankretnaje pole bitvy. Ale my ŭžo vielmi blizka padyšli da jaho.
Vielmi pierśpiektyŭny Babrujski rajon, dzie było zroblena šmat siensacyjnych znachodak. Adzin šlem Ch stahodździa čaho kaštuje.
— Letaś Babrujsk staŭ archieałahičnaj stalicaj Biełarusi, tamu što stolki pradmietaŭ uzbrajeńnia, kolki tam znojdziena za adzin hod, nie było znojdziena za ŭsiu historyju suvierennaj Biełarusi sumarna. Siakiery, mieč kanca Ch — pačatku CHI stahodździa — heta čas Uładzimira Krasnaje Soniejka i jaho synoŭ, — kaža Alaksiej Aŭłasovič. — Cikava adkul tam hetyja pradmiety, jakija pracesy tam adbyvalisia. Mahčyma, tam była letapisnaja bitva, a moža, horad, pra jaki my nie viedajem. Stolki pradmietaŭ vysakastatusnaha ŭzbrajeńnia prosta tak nie byvaje.
Adkul uzialisia biełarusy
Apošnim časam vielmi časta ŭźnikajuć sprečki nakont pachodžańnia biełarusaŭ i našaj krainy. Čaściej za ŭsio historyki i palitołahi spasyłajucca na letapisnyja krynicy. Ale archieałohija — reč nieasprečnaja.
— Biełarusy jak narod sfarmiravalisia ŭ XVI stahodździ, — kaža Alaksiej Aŭłasovič.— Tyja pomniki, jakija my daśledujem, datyčacca abo staražytnaruskaj narodnaści abo pačatku słavianskaha etnasu. Pra biełarusaŭ tut kazać dastatkova składana. Ale nie majuć racyi tyja, chto śćviardžajuć, što ŭ Ch stahodździ Biełarusi nie było. Tak, nie było, ale isnavali dziaržaŭnyja ŭtvareńni, sacyjalnyja struktury, jakija źjaŭlalisia pieršymi dziaržavami, jakija dali pačatak uźniknieńniu našaj dziaržaŭnaści. My heta ciapier vyvučajem. Daloka nie ŭsio zachoŭvajecca ŭ piśmovych krynicach, da taho ž jany reč subjektyŭnaja. Pa ich my možam zrazumieć, u jakich adnosinach znachodzilisia kniastva, jakija byli palityčnyja abstaviny. A voś archieałahičnyja materyjały niepraduziatyja. Raskapali i ŭbačyli, naprykład, što tut u V stahodździ žyli słavianie i nijakich hiermancaŭ nie było. Na terytoryi Mahiloŭskaj vobłaści naohuł niama bałckich materyjałaŭ. U Viciebskaj i Minskaj jość, tam słavianie ŭvarvalisia na bałckuju terytoryju i asimilavali jaje. A ŭ nas bałtaŭ nie było. Jość archieałahičny materyjał, jaki heta paćviardžaje. Archieałohija zahladvaje tudy, dzie nie chapaje piśmovych krynic dy abjektyŭnaha materyjału.
