Apošni arhumient Smalavičaŭ — Hanna Sieviaryniec pra samaspaleńnie kala milicyi
Jak heta vodzicca apošnim časam, Smalavičy i sami daviedalisia ab samapadpale Siarhieja Radčeni z telehramu. Zvyčajna ŭ nas lubyja viestki raznosiacca ŭ imhnieńnie voka, a tut horad nibyta jazyk prahłynuŭ. Toje, što adbyłosia, niemahčyma było ani dadumać, ani pradkazać, ani patłumačyć, ani zdahadacca. Raniej kožnaja čutka ŭ adnu chvilinu abrastała ŭ nas padrabiaznaściami, dapuščeńniami, miascovaj analitykaj i tłumačeńniami. A tut — niečuvanaja, da zvonu ŭ vušach, cišynia, piša Hanna Sieviaryniec na Radyjo Svaboda.
Pamiataju, jak niekalki hadoŭ tamu stajała ŭ čarzie ŭ miascovym adździaleńni banku, i tudy zabiehła žančyna: «Ludzi, Arciomku majho nia bačyli? Arciomka načavać nie prychodziŭ». Jana nie paśpieła jašče źbiehčy z prystupak, a ja ŭžo viedała, što Arciomka — jaje starejšy syn, charošy chłopiec, pracavity, spakojny, i što bačyli jaho ź viečara na vulicy z kampanijaj, a potym bačyli adnaho. A pakul ja dajšła da domu — užo ŭsie daznalisia, što mamka znajšła jaho — paviešanym u zakinutym domie. Daznalisia nibyta z pavietra, bo smalavickaje pavietra imhnienna pieradaje čałaviečuju tryvohu. A ciapier maŭčała i pavietra.
Smalevičanie pačali abryvać adzin adnamu telefony: chto? jak? čamu? I adrazu ad dvuch svaich surazmoŭcaŭ ja pačuła strašnaje: hospadzie, a i ŭ mianie ž była takaja dumka, ja i sam u adčai pra niešta takoje tryźniŭ.
Potym ja sustreła hetuju ž samuju dumku i na fejsbuku: ludzi pisali, što čakali mienavita takoj žudasnaj naviny.
I navat moj muž, baćka traich dziaciej, što, jak i ŭsie, pieražyvaje čas ad času pačućcio rospačy i biezvychodnaści, skazaŭ mnie ciškom: ja taksama dumaŭ adnojčy takoje zrabić.
My ŭsie, stomlenyja i rospačnyja, źniasilenyja ŭ svajoj niesupynnaj baraćbie, pierabirajučy arhumenty da našaj złačynnaj ułady, natykalisia i na hety apošni arhument. My ŭsie ciapier žyviem kalektyŭnym rozumam. Tak byvaje ŭ časy, kali praź ludziej pramaŭlaje historyja, kali maštabnyja zruchi epochi ciahnuć ludziej, jak treski na chvalach, pa svajoj niaŭmolnaj lohicy. Tamu i pisali adrazu ŭ sacyjalnych sietkach: mužčyna spaliŭ siabie, pratestujučy suprać AMAPu. Tłumačyli tak, jak patłumačyli b svoj učynak.
Ale vyhladaje na toje, što Siarhiej Radčenia pratestavaŭ nia suprać AMAPu. Jon vykarystaŭ svoj apošni arhument suprać usiaho taho, što zrabiła jahonaje žyćcio nievynosnym u hetaj stabilnaj krainie sfalsyfikavanaha paradku.
Chto tam asabliva źviartaŭ uvahu na Siarhieja Radčeniu? U dziciačym sadku, u škole, u vioscy, na vulicy? Chto, dzie i kali skazaŭ jamu, što jon varty ŭvahi i pavahi — taki, jaki jon jość? Chto naahuł nam usim z vami takoje kali kaža? I pavahu, i ŭvahu my vyhryzajem zubami — chto niečuvanymi vysiłkami na pracy, chto — padymajučysia pa karjernych prystupkach, chto — zhinajučy śpinu pierad načalnikam albo cykajučy praz hubu na padnačalenych.
Tak viałosia ŭ nas stahodździami: karmavaja baza ci vartaja pavahi? Jak pisaŭ sto hadoŭ tamu paet Aleś Dudar, rasstralany ŭ 1937: «vy padmurak dla nas, dla siaŭby našaj hnoj, dla žyvioliny našaje paša». Nu tak, u našaj stajni davali niebłahoje siena. Inšy raz farbavali ŭ śviežaje płot. Što vam jašče? Kali nie myčać suprać pastucha — dyk možna navat krychu adciahnuć pajezdku na miasakambinat.
Za niekalki dzion da samapadpału Siarhiej Radčenia patelefanavaŭ u milicyju i skazaŭ, što paviesicca na mohiłkach. Siońnia jon pryjšoŭ da budynku milicyi i tam zhareŭ. Jon uvieś hety rospačny dla siabie čas sprabavaŭ źviarnuć na siabie ŭvahu tych, chto dla jaho byŭ uładaj, chto musiŭ by zrabić jahonaje žyćcio hodnym: pahladzicie, ja na apošniaj miažy.
Mahčyma, jon sapraŭdy piŭ («A chto ŭ naš čas nia pje?» — u adzin hołas kažuć jahonyja adnaviaskoŭcy). Mahčyma, u jaho sapraŭdy było nie ŭ paradku z nervami (a ŭ kaho ciapier jany ŭ paradku?). Heta niavažna.
U toj Biełarusi, za jakuju my ciapier zmahajemsia, kab mieć pavahu da siabie, kab mieć prava być pačutym, nie treba budzie ablivacca benzinam.
Usia hetaja systema, što nie pryznaje čałavieka za čałavieka, što hatovaja čuć i bačyć tolki tych, chto adpaviadaje jaje patrabavańniam, što nienavidzić ludziej, jakija vysoŭvajuć hałavu z-za płotu, kab zapatrabavać pavahi da siabie, — usia jana naš vorah, bo my dla jaje — biezymiennyja alkaholiki, jakich jana nia viedaje i viedać nie žadaje.
I ja nia viedaju ničoha pra Siarhieja Radčeniu. I ja naŭrad ci pavieru aficyjnaj infarmacyi, navat kali jana budzie adpaviadać rečaisnaści. Ale ja vieru Smalavičam.
Siońnia ŭviečary Smalavičy ścišylisia — i cicha, horka, kožnaj vulicaj škadujuć čałavieka, jaki tak chacieŭ, kab u jaho skłałasia žyćcio, a jano nia skłałasia. Jamu było da śmierci važna skazać heta ŭhołas.
My čujem, Siarhiej.
