Palitinfarmacyja ad Michaiła Smaljaninava
Čas hetak ščylna zapoŭnieny, što haziety, jakija vypisvaju, čytaju sa spaźnieńniem. Ale čytaju! I rablu adkryćci. Pa praŭdzie skazać, nikoli nie padazravaŭ, što jość taki kandydat histaryčnych navuk Michaił Smaljaninaŭ. Varoniežski dziadźka. Usio žyćcio taptaŭsia vakoł adnaje temy: revalucyjny ruch sałdackich mas na Zachodnim froncie ŭ 1917 h.; revalucyjnaja baraćba sałdataŭ Zachodniaha frontu paśla źviaržeńnia samadziaržaŭja; revalucyjnaja śviadomaść sałdataŭ Zachodniaha frontu frontu ŭ 1917 h. Takija temy jaho asnoŭnych pracaŭ, zroblenych i apublikavanych u saviecki čas. Treba budzie pačytać ich, choć pradčuvaju, što sustrenusia tam z asnoŭnymi pryjomami partyjnaj «navuki».
Pakul tyja knižki, pačytaŭ ja ŭ «Źviaździe» za 1 žniŭnia adkazy M. Smaljaninava na pytańni karespandentki Vieraniki Kaniuta. Cikavaja hutarka! Vajna stalovym katkom prakaciłasia pa terytoryi našaj krainy, ale pra toje, jak jana paŭpłyvała na Biełaruś, na jaje dalejšaje raźvićcio, – u toj hutarcy ani słova. Pra Biełaruś u hutarcy chiba što adzin-adziny abzac, u jakim vučony muž kanstatuje, što dahetul dakładna nieviadoma, kolki ž čałaviek ź biełaruskich hubierniaŭ było mabilizavana ŭ pieryjad Pieršaj suśvietnaj i kolki rasijskich sałdataŭ palehła na našaj ziamli. Nu, pra heta jašče Alaksandr Hercen pisaŭ: niamieckaja dynastyja kiruje Rasijaj manholskimi mietadami. A pra staŭleńnie Čynhisa i Čynhisidaŭ da čałaviečaha žyćcia, mabyć, niama patreby pisać. Takoje staŭleńnie było ŭłaścivaje, badaj, usim biez vyklučeńnia maskoŭskim kniaziam i caram dy savieckim pravadyram: Arda nie mahła nie pakinuć svaju duchoŭnuju spadčynu.
Pra heta — pra niepavahu da čałaviečaha žyćcia, pra toje, što Mikałaj II dziela abarony svajho «honaru» kinuŭ u miasarezku miljony ludziej, – M. Smaljaninaŭ, viedama, nie kaža. Jon razvažaje i pra baraćbu za kałonii na pačatku XX st., i pra zmahańnie za syravinu na pačatku našaha stahodździa, zhadvaje i Ladovaje paboišča (niaznačny epizod u paraŭnańni z Hrunvaldskaj bitvaj), i Druhuju suśvietnuju vajnu…
I nie moža ŭstrymacca saviecki historyk, kab nie pravieści palitinfarmacyju. Samo saboj, jon nie moža, kab nie začapić Amieryku («ściahvajučy z usiaho śvietu syravinu, bieraže svaju»). «Voś takija krainy, – praciahvaje M. Smaljaninaŭ, – i dyktujuć svaje ŭmovy, a pakutuje narod». A dalej, jak napisana ŭ viadomym ramanie, Astapa paniesła. Sa Złučanych Štataŭ jon pierakinuŭsia na Ukrainu, dzie ludzi «da siomaha potu pracujuć u danieckich šachtach, a inšyja sprabujuć na hetym uzbahacicca». Chto tyja «inšyja» - pra heta maŭčok. Zatoje vyjaŭlajecca, što ŭkrainski narod «tak i nie zasvoiŭ urokaŭ Vialikaj Ajčynnaj vajny». Zrabiŭšy ahavorku, što heta tyčycca, nie ŭsich ukraincaŭ, staršy navukovy supracoŭnik Instytuta historyi Akademii navuk M. Smaljaninaŭ biez sumnieńniaŭ śćviardžaje: «…siarod tych, chto pryjšoŭ da ŭłady nie kanstytucyjnym, a zachopnickim, uzbrojenym šlacham, šlacham dziaržaŭnaha pieravarotu, – atožyłki tych, chto ŭ toj vajnie vajavaŭ na baku fašystaŭ, chto padtrymlivaŭ idei Bandery».
Vo jak zakručana! Niamiecki fašyzm pastaŭleny na adnu došku ź idejami ŭkrainskaha patryjota i niezaležnika Ściapana Bandery, jakoha niamieckija akupanty za patryjatyzm i niezaležnictva kinuli ŭ kancłahier. Tak i paŭstaje pytańnie: hety M. Smaljaninaŭ i ludzi ŭ «Źviaździe», jakija publikavali jahonuju tyradu, – nievuki ci ŭdajuć ź siabie nievukaŭ?
Na dumku Smaljaninava, «atožyłki tych, chto ŭ toj vajnie vajavaŭ na baku fašystaŭ, chto padtrymlivaŭ idei Bandery» słužać ciapier u šerahach ukrainskaha vojska i Nacyjanalnaj hvardyi, bo «naŭrad ci ŭnuki i praŭnuki hierojaŭ Vialikaj Ajčynnaj mahli b siońnia ŭziacca za zbroju i vajavać suprać svaich». Ź jakoha času Hirkin i ŭvieś zbrod, jaki vajuje suprać Ukrainy, – «svaje ludzi» dla ŭkraincaŭ? Što ž tyčycca vojska i Nachvardyi, to ŭ ich šerahach, jak heta ni dziŭna dla M. Smaljaninava, abjadnalisia i ŭnuki tych, chto padtrymlivaŭ idei Ściapana Bandery, i ŭnuki hierojaŭ niamiecka-savieckaj vajny. Abjadnała ich luboŭ da Baćkaŭščyny, žadańnie bačyć Ukrainu niezaležnaj svabodnaj jeŭrapiejskaj dziaržavaj.
