Твой лес, твая зямля, твая рэчка. Як калісь збіралі грыбы, успамінае пісьменнік Андрэй Федарэнка
Андрэй Федарэнка. Фота з архіва аўтара.
Наша вёска Бярозаўка — гэта Мазырскі раён Гомельскай вобласці — уся акружана лесам. Ён пачынаўся адразу за агародамі. Я практычна жыў у лесе і доўгі час не ўяўляў, што можа быць інакш, — напрыклад, калі даведваўся ад сяброў, што ім трэба ездзіць у лес веласіпедамі, машынамі.
У лес я пачаў хадзіць гадоў з трох-чатырох.
Вадзілі ў лес, паказвалі розныя грыбы бабуля, маці, старэйшы брат, сябры.
Самы далёкі лес ад нас на другім канцы вёскі, кіламетры за тры. Калі-небудзь ад няма чаго рабіць хадзіў туды і быў расчараваны, бо там усё тое ж, што і ў «блізкім» лесе, толькі мясціны чужыя. Гэта як ездзілі па рыбу на Прыпяць, кіламетраў за 10, нічога там не лавілі і шкадавалі, што лепш бы пабоўталіся ў сваёй рачулцы, дзе рукамі дакладна б налавілі карасёў, уюноў і ментузоў. Але мясцовая пагалоска, што «ў нас бедненько, няма ні сапраўднай рыбы, ні грыбоў, ні звяроў — усё гэта далёка водзіцца», будзе суправаджаць мяне ўсё жыццё.
У лесе я ніколі не баяўся. Страшна было, калі заблудзішся ці, як у нас казалі, замарочыцца галава. Стаіш на сцежцы, глядзіш на знаёмыя дрэвы і кусты, а не ведаеш, куды ісці. У школе вучылі, што трэба найперш вызначыць, дзе поўнач, дзе поўдзень, але гэта ніколі не памагала, бо ў такія хвіліны акурат-такі не ведаеш, дзе — на поўначы ці на поўдні — знаходзіцца сама вёска.
Лясы ў нас вялізныя. Таму ў нас «грыбам» лічыўся толькі белы. У іх былі назвы: параслёвік (растуць на сасновых палянах у сівым моху-лішайніку, шакаладна-чырвоная або карычневая шапка, здалёк відаць), бярозавік, верасовік, мучковік (растуць у нізкай жорсткай траве-мучцы, па-літаратурнаму — трава-ціпец), каласавік, «жоўты» або баршчавік (гэта калі грыб, як правіла, стары, перавярнуць, у яго шапка знізу жоўтая), паддубовік і г.д. А ўсё астатняе, за выключэннем зялёнак і лісічак, называлі проста казлякі.
Калі я быў малы, мне падабаліся толькі белыя. А позняй восенню, калі трава раніцамі белая ад марозіку, у халодным пяску — зялёнкі.
Я не быў рэкардсменам па зборы грыбоў. У мае абавязкі ўваходзіла набраць кожную раніцу 50—60 штук белых, я стараўся хутчэй зрабіць гэта, а потым слухаў птушак, глядзеў на неба, марудна хадзіў па сцежках у верасе і марыў, марыў.
Сушаныя белыя прадавалі бацькі, нас да іх не падпускалі, гэта была парафія дарослых. Нам заставаліся лісічкі, і не здавалі мы іх, а прадавалі на базары. Мерка — паўлітровы слоік, кошт — 25 капеек. Калі не ленавацца, не саромецца, за лета можна было зарабіць ад 30 да 50 савецкіх рублёў — вялікія грошы.
У лес надзявалі сіняе ці чорнае трыко — штаны з майкай такія тады масава выпускалі баваўняныя, — кеды, лёгкую цёмную куртку, белую кепку. У дождж — куртка балоневая з капюшонам і гумовыя чобаты. Усё было настолькі лёгкае, падагнанае, зручнае, што амаль не адчувалася на табе, а працэс апранання-абування займаў з заплюшчанымі вачамі лічаныя секунды. Мне гэта потым памагло ў войску.
Фота Андрэя Дынько.
Грыбы ў нас выкручвалі, потым, стоячы, абразалі, нават часта толькі абчышчалі, каб быў большы корань.
Забабоны на грыбы былі такія: пажадана не трапляцца нікому на вочы — ні па дарозе ў лес, ні ў лесе, ні з лесу. Грыбы лічыліся выключна інтымнай справаю. Я і цяпер, калі едзем кампаніяй у лес, адчуваю няёмкасць, нібы робіцца нешта не тое і не так.
Ніхто ніколі не труціўся ў нас грыбамі. Больш за тое, я доўга, да арміі, ні разу не бачыў, каб да каго-небудзь прыязджала хуткая, ведаў пра гэта толькі з кніг і з тэлевізара. Ды і ў вакольных вёсках калі хто-небудзь патрапляў у бальніцу, лічылася падзеяй. Так і казалі: тут Коля жыве, які ў бальніцы ляжаў.
Затое добра памятаю першае чарнобыльскае лета, пусты ад людзей лес, сухасць у роце, нейкую вусцішнасць, цішыню — не спявалі птушкі. І першы грыб — трохпавярховы мутант: проста на ім расце з шапкі другі, а на другім трэці. А па дарозе домоў бачыў некалькі здохлых маленькіх вожыкаў і таксама нежывую гадзюку. Праўда, было такое толькі ў першае лета…
Матка варыла булён з маладых белых ці з першых сыраежак, запраўлены смажаным салам з цыбуляю. За тую страву, як і за сваё грыбное адзенне, я б аддаў цяпер усю рэшту жыцця — каб хоць на хвіліну ў тым часе апынуцца. Уся невыказная асалода была ў тым, што грыбы толькі з лесу, на тваіх вачах, з тваёй грады разварушана і выкапана некалькі бульбін, выцягнуты за пер’е корч цыбулі, адшчыкнуты кроп, прынесена з каморы сваё сала. Твой лес, твая зямля, твая рэчка. Гэтая блізкасць усяго самага неабходнага, бясплатнасць, даступнасць — яно, як пры любой натуральнай гаспадарцы, усяляла спакой, упэўненасць, адчуванне значнасці, давала незалежнасць ад непрадказальных уладаў.
Фота Андрэя Дынько.
У нашай прыгараднай вёсцы, дзе не было калгаса, а амаль усе працавалі ў блізкім горадзе, або ў аэрапорце, або на чыгунцы — па зменах (ноч працуюць, а два-тры дні дома, была магчымасць спакойна калупацца на сваёй гаспадарцы), самымі залатымі часамі былі менавіта познябрэжнеўскія, «развіты сацыялізм».
Ды і калгаснае сялянства ўздыхнула тады куды вальней у параўнанні з хрушчоўскімі і тым больш сталінскімі часамі. Дазволілі мець больш грунтоўную асабістую гаспадарку, на вёсцы паляпшалася інфраструктура, на ашчадных кніжках назапашваліся грошы, што давала нейкую ўпэўненасць у заўтрашнім дні. Але, як аказалася, упэўненасць тая была мройная і падманлівая — тую вёску ўжо нішто не магло ўратаваць.
